නිල වශයෙන් ෆීජි සමුහාණ්ඩුව ලෙස හැඳින්වෙන ෆීජි දුපත් රාජ්යය දකුණු පැසිෆික් සාගරයේ මෙලනිශියාහි නවසීලන්ත උතුරු දිවයිනට නාවික සැතපුම් 1100 ( කි.මි. 2000; සැතපුම් 1300) ක් ඊශාන දිගින් පිහිටා ඇත. බටහිරින් වනුවාටු දිවයිනත් නිරිතදිගින් ප්රංශයේ නව කැලිඩෝනියාවත් ගිනිකොනින් නවසීලන්තයේ ක'මඩෙක් දිවයිනත් නැගෙනහිරින් ටොංගා දිවයිනත් ඊශාන දිගින් සැමෝවා, ප්රංශයේ වෝලස් සහ ෆුටුනා සහ උතුරින් ටුවාලු දිවයින් එහි ලඟම අසල්වැසියන් වේ. ෆීජි සමුහාණ්ඩුව දුපත් 332 කින් සමන්විත වන අතර ඉන් දුපත් 110 ක්ම ස්ථිර වාසය සඳහා යොදා ගැනේ. සමස්ථ භුමි ප්රදේශය වර්ග කිලෝමීටර 18,300ක (වර්ග සැතපුම් 7100) පමණ වන දුපත් 500කට අධික ප්රමාණයකින් සමන්විත වන මෙහි දුරස්ථම දූව "ඔනුයි ලාවෝ" වෙයි. ප්රධාන දිවයින් දෙක වන විටි ලවු සහ වනුව' ලවු හි ජනගහනය 850,000ක් පමණ වන අතර එය ජනගහනයෙන් 87% කි. අගනුවර සහ විශාලතම නගරය වන සුවා නගරය විටි ලවු හි පිහිටා ඇත. බහුතරයක් ෆීජි වාසින් විටි ලවු දුවෙහි වෙරළාශ්රිත සුවා නගරය සහ කුඩා නගරබද නාදි සහ ලවු'ටෝකා වැනි ප්රදේශ ආශ්රිතව ජිවත් වේ. විටි ලවු දූවෙහි කුඩා භූමි ප්රදේශය අධික ලෙස ජනාකීර්ණ වී ඇත. ඝන වනාන්තර ඛනිජ වර්ග සහ මත්ස්ය සම්පතින් පිරි ෆීජි සමුහාණ්ඩුව පැසිෆික් දුපත් සමුහයේ දියුණුතම ආර්ථිකයකට හිමිකම් කියයි. වර්තමානයේ ප්රධාන විදේශ විනිමය උපයන මාර්ග වනුයේ සංචාරක කර්මාන්තය සහ සීනි අපනයන කර්මාන්තයයි.
ෆීජි ජනරජය
| |
|---|---|
ධජය රාජ්ය ලාංඡනය | |
| උද්යෝග පාඨය: "Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui" (Fijian) "දෙවියන් වහන්සේට භය වී රජුට ගෞරව කරන්න" | |
| ජාතික ගීය: "ගෝඩ් බ්ලෙස් ෆීජි" | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | සුව 18°10′S 178°27′E / 18.167°S 178.450°E |
| නිල භාෂා(ව) |
|
| පිළිගත් ප්රාදේශීය භාෂා(ව) | රොටුමන් |
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2016) |
|
| ආගම |
|
| ජාති නාම(ය) | ෆීජියන් |
| රජය | ඒකීය පාර්ලිමේන්තු ජනරජය |
• ජනාධිපති | නයිකාමා ලලාබලවු |
• අගමැති | සිටිවේනි රබුකා |
• අගවිනිසුරු | සැලෙසි ටෙමෝ |
• නියෝජ්ය අගමැතිවරු | විලියම් ගවෝකා බිමන් ප්රසාද් මනෝවා කමිකාමිකා |
• පාර්ලිමේන්තු කථානායක | ෆිලිමෝන් ජිටෝකෝ |
| ව්යවස්ථාදායකය | පාර්ලිමේන්තුව |
| ස්වාධීනත්වය එක්සත් රාජධානිය වෙතින් | |
• ෆීජි ආධිපත්යය | 1970 ඔක්තෝබර් 10 |
• ජනරජය | 1987 ඔක්තෝබර් 6 |
• වත්මන් ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව | 2013 සැප්තැම්බර් 6 |
| වර්ග ප්රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 18,274 km2 (7,056 sq mi) (151 වෙනි) |
• ජලය (%) | නොසැලකිය හැකි |
| ජනගහණය | |
• 2018 ඇස්තමේන්තුව | 926,276 (161 වෙනි) |
• 2017 ජන සංගණනය | 884,887 |
• ජන ඝණත්වය | 46.4/km2 (120.2/sq mi) (148 වෙනි) |
| දදේනි (ක්රශසා) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඩොලර් බිලියන 15.152 (158 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඩොලර් 16,563 (102 වෙනි) |
| දදේනි (නාමික) | 2023 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඩොලර් බිලියන 5.511 (164 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඩොලර් 6,024 (106 වෙනි) |
| ගිනි (2019) | 30.7 මධ්යම |
| මාසද (2023) | 0.731 ඉහළ · 111 වෙනි |
| ව්යවහාර මුදල | ෆීජියන් ඩොලරය (FJD) |
| වේලා කලාපය | UTC+12 (FJT) |
| දින ආකෘති | දිදි/මාමා/වවවව |
| රිය ධාවන මං තීරුව | වම |
| ඇමතුම් කේතය | +679 |
| අන්තර්ජාල TLD | .fj |
නිරුක්තිය
ෆීජි හි ප්රධාන දූපත වන විටි ලෙවු හි නම "ෆීජි" යන නාමයේ මූලාරම්භය ලෙස ක්රියා කළ නමුත් පොදු ඉංග්රීසි උච්චාරණය ටොංගා හි ෆීජි දූපත් අසල්වැසියන්ගේ නම මත පදනම් වේ. නමේ මතුවීම පිළිබඳ නිල වාර්තාවක මෙසේ සඳහන් වේ:
ටොංගා හිදී ඔවුන්ට හමු වූ කුක්ගේ ගවේෂණ කණ්ඩායමේ සාමාජිකයින්ගේ ලේඛන හරහා ෆීජියන් මුලින්ම යුරෝපීය විඥානය කෙරෙහි පැහැදුණා. ඔවුන් බලවත් රණශූරයන් සහ රුදුරු මිනීමරුවන් ලෙස විස්තර කරන ලද අතර, පැසිෆික් සාගරයේ හොඳම යාත්රා සාදන්නන්, නමුත් විශිෂ්ට නාවිකයින් නොවේ. ඔවුන් ටොංගන්වරුන් අතර විස්මයක් ඇති කළ අතර, ඔවුන්ගේ සියලුම නිෂ්පාදකයින්, විශේෂයෙන් පොත්ත රෙදි සහ සමාජ ශාලා, ඉතා වටිනා සහ ඉල්ලුමක් ඇති විය. ඔවුන් ඔවුන්ගේ නිවහන වීටි ලෙස හැඳින්වූ නමුත් ටොංගන්වරු එය ෆිසි ලෙස හැඳින්වූ අතර, මෙම විදේශීය උච්චාරණය වන ෆීජි, මුලින්ම ප්රකාශයට පත් කරන ලද මෙම දූපත් දැන් ප්රසිද්ධය.
"Feejee", ටොංගන් උච්චාරණයේ ඉංග්රීසි අක්ෂර වින්යාසය, 19 වන සියවසේ අග භාගය දක්වා ෆීජි වෙත පැමිණි මිෂනාරිවරුන් සහ අනෙකුත් සංචාරකයින් විසින් කරන ලද ගිණුම් සහ අනෙකුත් ලේඛනවල දක්නට ලැබුණි.
ඉතිහාසය
මුල් ජනාවාස
ෆීජියානු නගරවලින් ලබාගත් මැටි භාණ්ඩ කලාවෙන් පෙනී යන්නේ ෆීජි අවම වශයෙන් ක්රි.පූ. 3500 සිට 1000 දක්වා ඔස්ට්රෝනියානු ජනයා විසින් පදිංචි කරන ලද බවත්, මෙලනේසියානුවන් වසර දහසකට පමණ පසුව අනුගමනය කළ බවත්ය, නමුත් මානව සංක්රමණයේ නිශ්චිත දිනයන් සහ රටා පිළිබඳව තවමත් බොහෝ විවෘත ප්රශ්න තිබේ. ලැපිටා ජනතාව හෝ පොලිනීසියානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් මුලින්ම දූපත් පදිංචි කළ බව විශ්වාස කෙරේ, නමුත් මෙලනේසියානුවන් පැමිණීමෙන් පසු ඔවුන්ට සිදු වූ දේ ගැන එතරම් දැනුමක් නැත; පැරණි සංස්කෘතිය නව එකට යම් බලපෑමක් ඇති කර තිබිය හැකි අතර, පුරාවිද්යාත්මක සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ සමහර සංක්රමණිකයන් සැමෝවා, ටොංගා සහ හවායි වෙත පවා සංක්රමණය වූ බවයි. පුරාවිද්යාත්මක සාක්ෂි මගින් අවම වශයෙන් ක්රි.පූ. 600 දී ආරම්භ වී සමහර විට ක්රි.පූ. 900 තරම් ඈත අතීතයේ දී මොටුරිකි දූපතේ මානව ජනාවාසයක් පැවති බවට සලකුණු පෙන්නුම් කරයි. ෆීජියානු සංස්කෘතියේ සමහර අංග බටහිර පැසිෆික් සාගරයේ මෙලනීසියානු සංස්කෘතියට සමාන වුවද, ෆීජියානු සංස්කෘතිය පැරණි පොලිනීසියානු සංස්කෘතීන්ට වඩා ශක්තිමත් සම්බන්ධතාවයක් ඇත. යුරෝපීයයන් ෆීජි සමඟ සම්බන්ධතා ඇති කර ගැනීමට බොහෝ කලකට පෙර ෆීජි සහ අසල්වැසි දූපත් සමූහයන් අතර වෙළඳාමක් පැවති බවට සාක්ෂි පැහැදිලිය.
10 වන සියවසේදී, ටුයි ටොංගා අධිරාජ්යය ටොංගා හි ස්ථාපිත කරන ලද අතර, ෆීජි එහි බලපෑම් ක්ෂේත්රයට ඇතුළත් විය. ටොංගා බලපෑම පොලිනීසියානු සිරිත් විරිත් සහ භාෂාව ෆීජි වෙත ගෙන ආවේය. එම අධිරාජ්යය 13 වන සියවසේදී පරිහානියට පත් විය.
ෆීජි දිගු කලක් ස්ථිර ජනාවාස ඇති නමුත් එහි ජනයාට සංචලන ඉතිහාසයක් ද ඇත. සියවස් ගණනාවක් පුරා, අද්විතීය ෆීජියානු සංස්කෘතික භාවිතයන් වර්ධනය විය. ෆීජියානුවන් ඩෲවා ලෙස හඳුන්වන රළු රුවල් සහිත විශාල, අලංකාර ජල යාත්රා ගොඩනඟා, සමහරක් ටොංගා වෙත අපනයනය කළහ. ෆීජියන්වරු පොදු සහ තනි බුරේ සහ වේල් නිවාස වලින් සමන්විත සුවිශේෂී ගම්මාන ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයක් ද වර්ධනය කළහ, සහ සාමාන්යයෙන් වඩාත් වැදගත් ජනාවාස වටා ඉදිකරන ලද බලකොටු සහ දිය අගල් පද්ධතියක් ද වර්ධනය කළහ. ඌරන් ආහාර සඳහා හීලෑ කරන ලද අතර, කෙසෙල් වගාවන් වැනි විවිධ කෘෂිකාර්මික කටයුතු මුල් අවධියේ සිටම පැවතුනි. ඉදිකරන ලද ලී ජලධර මගින් ගෙන එන ලද ජලය ගම්මානවලට සපයන ලදී. ෆීජියන් ප්රධානීන්, වැඩිහිටියන් සහ කැපී පෙනෙන රණශූරයන් විසින් මෙහෙයවන ලද සමාජවල ජීවත් විය. බොහෝ විට බීට් ලෙස හැඳින්වෙන අධ්යාත්මික නායකයින් ද වැදගත් සංස්කෘතික චරිත වූ අතර, යකෝනා නිෂ්පාදනය සහ පරිභෝජනය ඔවුන්ගේ චාරිත්රානුකූල හා ප්රජා චාරිත්රවල කොටසක් විය. ෆීජියන් මුදල් පද්ධතියක් සංවර්ධනය කළ අතර එහිදී ටම්බුවා ලෙස හඳුන්වන ශුක්රාණු තල්මසාගේ ඔප දැමූ දත් ක්රියාකාරී මුදල් ඒකකයක් බවට පත්විය. අද වන විට දූපත් වටා විවිධ පාෂාණ අක්ෂරවල දැකිය හැකි ලිවීමේ වර්ගයක් පැවතුනි. ෆීජියන් පිරිපහදු කළ මාසි රෙදි රෙදිපිළි කර්මාන්තයක් සංවර්ධනය කළ අතර, ඔවුන් නිෂ්පාදනය කළ රෙදි මාලෝ සහ ලිකු වැනි රුවල් සහ ඇඳුම් සෑදීමට භාවිතා කළහ. අනෙකුත් බොහෝ පුරාණ මානව ශිෂ්ටාචාර මෙන්ම, පූර්ව යටත් විජිත ෆීජි හි යුද්ධ හෝ යුද්ධ සඳහා සූදානම් වීම එදිනෙදා ජීවිතයේ වැදගත් අංගයක් විය. ෆීජියන් ඔවුන්ගේ සුවිශේෂී ආයුධ භාවිතය, විශේෂයෙන් යුධ සමාජ සඳහා ප්රසිද්ධ විය. ෆීජියන් විවිධ වර්ගයේ සමාජ ශාලා භාවිතා කළ අතර ඒවා පුළුල් ලෙස කණ්ඩායම් දෙකකට බෙදිය හැකිය, අත් දෙකේ මුගුරු සහ උලා ලෙස හැඳින්වෙන කුඩා විශේෂිත විසි කිරීමේ මුගුරු.
17 වන සියවසේ යුරෝපීයයන්ගේ පැමිණීමත් සමඟ සහ 19 වන සියවසේ අගභාගයේ යුරෝපීය යටත් විජිතකරණයත් සමඟ, ෆීජියන් සංස්කෘතියේ බොහෝ අංග යුරෝපීය - විශේෂයෙන් බ්රිතාන්ය - පාලනය සහතික කිරීම සඳහා මර්දනය කරන ලදී හෝ වෙනස් කරන ලදී. සාම්ප්රදායික ෆීජියන් අධ්යාත්මික විශ්වාසයන් සම්බන්ධයෙන් මෙය විශේෂයෙන් සිදු විය. මුල් යටත් විජිතවාදීන් සහ මිෂනාරිවරුන් ෆීජි හි මිනීමැරුම්වාදයේ පිළිවෙත යටත් විජිතකරණය සාධාරණීකරණය කිරීම සඳහා සදාචාරාත්මක අවශ්යතාවයක් සපයන බව පෙන්වා දුන්හ. යුරෝපීයයන් බොහෝ ස්වදේශික ෆීජියන් සිරිත් විරිත් පහත් හෝ ප්රාථමික ලෙස ලේබල් කළ අතර, බොහෝ යටත් විජිතවාදීන්ට ෆීජි "ම්ලේච්ඡ මිනීමැරුම්කරුවන් මත නාස්ති කරන ලද පාරාදීසයක්" ලෙස දැකීමට හැකි විය. ඩෙරික් ස්කාර් වැනි කතුවරුන් 19 වන සියවසේ "ආහාර ගැනීම සඳහා ගොඩගැසූ නැවුම් මළ සිරුරු" සහ නව නිවාස සහ බෝට්ටු ඉදිකිරීමේදී චාරිත්රානුකූල සමූහ මිනිස් බිලි පූජා පිළිබඳ ප්රකාශයන් ස්ථිර කර ඇත. ඇත්ත වශයෙන්ම, යටත් විජිත සමයේදී, ෆීජි කැනිබල් දූපත් ලෙස හැඳින්විණි. ෆීජියන් ස්ථානවල සිදු කරන ලද නවීන පුරාවිද්යාත්මක පර්යේෂණවලින් පෙනී ගොස් ඇත්තේ ෆීජියන් ඇත්ත වශයෙන්ම මිනීමැරුම් ක්රියාවන් සිදු කළ බවයි, එය නූතන විද්වතුන්ට මෙම යටත් විජිත යුරෝපීය ගිණුම් කිහිපයක නිරවද්යතාවය තක්සේරු කිරීමට උපකාරී වී ඇත. ඩෙගුස්ටා, කොක්රේන්, සහ ජෝන්ස් ඇතුළු විද්වතුන් විසින් සිදු කරන ලද අධ්යයනයන් පිළිස්සුණු හෝ කැපූ මිනිස් ඇටසැකිලි පිළිබඳ සාක්ෂි සපයන අතර, එයින් ඇඟවෙන්නේ ෆීජි හි මිනීමැරුම් ක්රියාවන් සිදු වූ බවයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම පුරාවිද්යාත්මක වාර්තාවලින් පෙනී යන්නේ යුරෝපීය පදිංචිකරුවන් ඇඟවූ ප්රමාණයට වඩා මිනීමැරුම් ක්රියාවන් බොහෝ විට වරින් වර සහ අඩුවෙන් පැතිරී ඇති බවයි; මිනීමැරුම් බොහෝ විට අවිහිංසාවාදී සහ චාරිත්රානුකූල විය හැකි බව පෙනේ.
යුරෝපීයයන් සමඟ මුල් කාලීන අන්තර්ක්රියා
ලන්දේසි ගවේෂක අබෙල් ටස්මන් ෆීජි වෙත පැමිණි පළමු යුරෝපීය අමුත්තා වූ අතර, 1643 දී මහා දකුණු මහාද්වීපය සොයමින් සිටියදී උතුරු වනුවා ලෙව් දූපත සහ උතුරු ටවියුනි දූපත් සමූහය දුටුවේය.
බ්රිතාන්ය නාවිකයෙකු වූ ජේම්ස් කුක් 1774 දී දකුණු ලාඕ දූපත් වලින් එකකට ගියේය. කෙසේ වෙතත්, 1789 වන තෙක් දූපත් ප්රස්ථාරගත කර කුමන්ත්රණය කරන ලදී, HMS බවුන්ටි හි කපිතාන් විලියම් බ්ලයි, ඕවාලාවු පසු කර වර්තමානයේ ඉන්දුනීසියාවේ බටේවියාවට යන අතරතුර විටි ලෙව් සහ වනුවා ලෙව් යන ප්රධාන දූපත් අතර යාත්රා කළ විටය. ප්රධාන දූපත් දෙක අතර සමුද්ර සන්ධිය වන බ්ලයි වෝටර් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති අතර, කලක් ෆීජි දූපත් බ්ලයි දූපත් ලෙස හැඳින්විණි.
ෆීජියන්වරුන් සමඟ සැලකිය යුතු සම්බන්ධතා පවත්වා ගත් පළමු යුරෝපීයයන් වූයේ සඳුන් දැව වෙළෙන්දන්, තල්මසුන් දඩයම් කරන්නන් සහ "බෙචේ-ඩි-මර්" (මුහුදු පිපිඤ්ඤා) වෙළෙන්දෝ ය. 1799 දී ඈන් සහ හෝප් යන තල්මසුන් දඩයම් කරන පළමු යාත්රාව වූ අතර, ඇය පසුපස තවත් බොහෝ දෙනෙක් 19 වන සියවසේදී පැමිණියහ. මෙම නැව් පානීය ජලය, ආහාර සහ දර සඳහා සහ පසුව, ඔවුන්ගේ නැව් කළමනාකරණය කිරීමට මිනිසුන්ට උදව් කිරීම සඳහා පැමිණියහ. මෙම කාලය තුළ ෆීජි වෙත පැමිණි සමහර යුරෝපීයයන් ප්රදේශවාසීන් විසින් පිළිගනු ලැබූ අතර ඔවුන්ට පදිංචිකරුවන් ලෙස රැඳී සිටීමට අවසර දෙන ලදී.
1820 ගණන් වන විට, ලෙවුකා ඕවාලාවු දූපතේ ෆීජි හි පළමු යුරෝපීය විලාසිතාවේ නගරය ලෙස ස්ථාපිත කරන ලදී. චීනයේ "බෙචේ-ඩි-මර්" සඳහා වෙළඳපොළ ලාභදායී වූ අතර බ්රිතාන්ය සහ ඇමරිකානු වෙළඳුන් විවිධ දූපත් වල සැකසුම් මධ්යස්ථාන පිහිටුවා ගත්හ. ආසියාවට නැව්ගත කරනු ලබන නිෂ්පාදනය එකතු කිරීම, සකස් කිරීම සහ ඇසුරුම් කිරීම සඳහා දේශීය ෆීජියන් භාවිතා කරන ලදී. හොඳ භාණ්ඩ ප්රවාහනයක් හේතුවෙන් වෙළෙන්දාට ඩොලර් 25,000 ක පමණ අර්ධ වාර්ෂික ලාභයක් ලැබෙනු ඇත. ෆීජියන් කම්කරුවන්ට බොහෝ විට ඔවුන්ගේ ශ්රමය සඳහා හුවමාරුවක් ලෙස ගිනි අවි සහ පතොරම් ලබා දෙන ලද අතර, 1820 ගණන්වල අවසානය වන විට බොහෝ ෆීජියන් ප්රධානීන් සතුව මස්කට් තිබූ අතර බොහෝ දෙනෙක් ඒවා භාවිතා කිරීමට දක්ෂ වූහ. යුරෝපීයයන්ගෙන් වඩාත් විනාශකාරී ආයුධ බලහත්කාරයෙන් ලබා ගැනීමට සමහර ෆීජියන් ප්රධානීන් ඉක්මනින්ම තම නව ආයුධ සමඟ ප්රමාණවත් විශ්වාසයක් ඇති කර ගත්හ. 1834 දී, වීවා සහ බවුහි පිරිමින්ට ප්රංශ නෞකාවක් වන ලැමියබල් ජොසෆින් පාලනය කිරීමට සහ රේවා ගඟේ ඔවුන්ගේ සතුරන්ට එරෙහිව එහි කාලතුවක්කුව භාවිතා කිරීමට හැකි විය, නමුත් පසුව ඔවුන් එය විනාශ කළහ.
ඩේවිඩ් කාගිල් වැනි ක්රිස්තියානි මිෂනාරිවරු 1830 ගණන්වල ටොංගා සහ ටහිටි වැනි මෑතකදී පරිවර්තනය කරන ලද ප්රදේශවලින් ද පැමිණි අතර 1840 වන විට ලෙවුකා හි යුරෝපීය ජනාවාසය නිවාස 40 ක් පමණ දක්වා වර්ධනය වී තිබූ අතර හිටපු තල්මසුන් දඩයම්කරුවෙකු වූ ඩේවිඩ් විපේ කැපී පෙනෙන පදිංචිකරුවෙකි. ෆීජියන්වරුන්ගේ ආගමික පරිවර්තනය ක්රමානුකූල ක්රියාවලියක් වූ අතර එය එක්සත් ජනපද ගවේෂණ ගවේෂණයේ කපිතාන් චාල්ස් විල්ක්ස් විසින් මුලින්ම නිරීක්ෂණය කරන ලදී. විල්ක්ස් ලිවීය, "සියලුම ප්රධානීන් ක්රිස්තියානි ආගම දෙස බැලුවේ ඔවුන්ට අහිමි වීමට බොහෝ දේ සහ ලබා ගැනීමට ඇත්තේ ඉතා සුළු දෙයක්" ලෙසයි. ක්රිස්තියානිකරණය වූ ෆීජියන්වරු, ඔවුන්ගේ අධ්යාත්මික විශ්වාසයන් අත්හැරීමට අමතරව, ඔවුන්ගේ කොණ්ඩය කෙටි කිරීමට, ටොංගා වෙතින් ඇඳුම්වල සුලු ස්වරූපය අනුගමනය කිරීමට සහ ඔවුන්ගේ විවාහ සහ අවමංගල්ය සම්ප්රදායන් මූලික වශයෙන් වෙනස් කිරීමට බල කරන ලදී. බලහත්කාරයෙන් සංස්කෘතික වෙනස්කම් කිරීමේ මෙම ක්රියාවලිය ලෝටු ලෙස හැඳින්විණි. සංස්කෘතීන් අතර ගැටුම් තීව්ර වීම වැඩි වූ අතර, විල්ක්ස් මැලෝලෝ වැසියන්ට එරෙහිව විශාල දඬුවම් ගවේෂණයක් සංවිධානය කිරීමට සම්බන්ධ විය. ඔහු තාවකාලික ගිනි අවුලුවන උපකරණ ලෙස ක්රියා කරන රොකට් ප්රහාරයක් නියම කළේය. ඇතුළත සිරවී සිටි පදිංචිකරුවන් සමඟ ගම ඉක්මනින් ගිනි ජාලාවක් බවට පත් වූ අතර, ඔවුන් පුළුස්සා දමන විට "පිරිමින්ගේ කෑගැසීම් කාන්තාවන්ගේ සහ දරුවන්ගේ කෑගැසීම් සහ කෑගැසීම් සමඟ මිශ්ර වී ඇති" බව විල්ක්ස් සඳහන් කළේය. දිවි ගලවා ගත් අය "දයාව ඉල්ලා නඩු පැවරිය යුතු" බවත් එසේ නොමැති නම් "ඔවුන් සමූලඝාතනය කිරීමට අපේක්ෂා කළ යුතු" බවත් විල්ක්ස් ඉල්ලා සිටියේය. මෙම ගැටුමේදී මැලෝලෝ වැසියන් 57 සිට 87 දක්වා සංඛ්යාවක් මිය ගියහ.
කකොබාවු සහ ක්රිස්තියානි ආක්රමණයට එරෙහි යුද්ධ
1840 ගණන් යනු විවිධ ෆීජි ගෝත්ර එකිනෙකා කෙරෙහි ආධිපත්යය තහවුරු කර ගැනීමට උත්සාහ කළ ගැටුම්කාරී කාලයක් විය. අවසානයේදී, බවු දූපතේ සේරු එපෙනිසා කකෝබාවු නම් යුධ නායකයෙකුට කලාපයේ බලවත් බලපෑමක් ඇති කිරීමට හැකි විය. ඔහුගේ පියා රතු ටනෝවා විසාවාකා වූ අතර, ඔහු කලින් බටහිර ෆීජි ප්රදේශයෙන් වැඩි කොටසක් යටත් කර ගත් වූනිවාලු (ප්රධාන වශයෙන් යුධ නායක යන අර්ථය ඇති පදවි නාමයක්, බොහෝ විට පරමාධිපතියා ලෙසද පරිවර්තනය කර ඇත). ඔහුගේ පියාගෙන් පසුව, කකෝබාවු කොතරම් ආධිපත්යය දැරූවාද යත්, ඔහුගේ දේශීය සතුරන්ට ආයුධ ලබා දීම පිළිබඳ ආරවුලක් හේතුවෙන් යුරෝපීයයන් වසර පහකට ලෙවුකාවෙන් පලවා හැරීමට ඔහුට හැකි විය. 1850 ගණන්වල මුල් භාගයේදී, කකෝබාවු තවත් පියවරක් ඉදිරියට ගොස් සියලුම කිතුනුවන්ට එරෙහිව යුද්ධ ප්රකාශ කළේය. ෆීජි හි මිෂනාරිවරුන්ට දැනටමත් පරිවර්තනය වූ ටොන්ගන්වරුන්ගෙන් සහ බ්රිතාන්ය යුද නැවක් තිබීමෙන් පසු ඔහුගේ සැලසුම් ව්යර්ථ විය. කිතුනුවකු වූ ටොංගා කුමාර එනේල් මාෆු 1848 දී ලකේබා දූපතේ ස්ථාපිත වී, ප්රදේශවාසීන් මෙතෝදිස්ත පල්ලියට බලහත්කාරයෙන් පරිවර්තනය කළේය. කකෝබාවු සහ ෆීජි හි බටහිරින් සිටි අනෙකුත් ප්රධානීන් මාෆු ඔවුන්ගේ බලයට තර්ජනයක් ලෙස සැලකූ අතර ටොංගාගේ ආධිපත්යය පුළුල් කිරීමට ඔහු දැරූ උත්සාහයන්ට විරුද්ධ වූහ. කෙසේ වෙතත්, කකෝබාවුගේ බලපෑම අඩු වීමට පටන් ගත් අතර, ඔහු සමානයන් අතර පළමුවැන්නා ලෙස සැලකූ අනෙකුත් ෆීජි නායකයින් මත ඔහු දැඩි ලෙස බදු පැනවීම නිසා ඔවුන් ඔහුගෙන් ඉවත් වීමට හේතු විය.
මේ කාලයේදී එක්සත් ජනපදය ද කලාපය තුළ තම බලය තහවුරු කර ගැනීමට උනන්දු වූ අතර, ෆීජි දූපත් වල ඔවුන්ගේ කොන්සල් ජෝන් බ්රවුන් විලියම්ස් සම්බන්ධ සිදුවීම් ගණනාවකින් පසුව ඔවුන් මැදිහත් වන බවට තර්ජනය කළහ. 1849 දී, ජූලි හතරවන දින සැමරුම අතරතුර අයාලේ යන කාලතුවක්කු ප්රහාරයක් හේතුවෙන් ඇති වූ අහම්බෙන් ඇති වූ ගින්නකින් පසු විලියම්ස් ඔහුගේ වෙළඳ ගබඩාව කොල්ල කෑ අතර, 1853 දී ලෙවුකා හි යුරෝපීය ජනාවාසය බිම හෙළන ලදී. මෙම සිදුවීම් දෙකටම විලියම්ස් කකෝබාවුට දොස් පැවරූ අතර, එක්සත් ජනපද නියෝජිතයාට අවශ්ය වූයේ පළිගැනීමක් ලෙස කකෝබාවුගේ බවු අගනුවර විනාශ කිරීමටයි. ඒ වෙනුවට දිවයින වටා නාවික අවහිරයක් ස්ථාපිත කරන ලද අතර එමඟින් විදේශිකයන්ට සහ ඔවුන්ගේ ක්රිස්තියානි සහචරයින්ට එරෙහි ඔහුගේ යුද්ධය අත්හැරීමට කකෝබාවුට තවදුරටත් පීඩනයක් එල්ල විය. අවසානයේ, 1854 අප්රේල් 30 වන දින, කකෝබාවු ඔහුගේ සෝරෝ (ආයාචනය) ඉදිරිපත් කර මෙම හමුදාවන්ට යටත් විය. ඔහු ලෝටු ලබාගෙන ක්රිස්තියානි ආගමට හැරුණි. බවුහි සාම්ප්රදායික ෆීජි දේවාල විනාශ කරන ලද අතර, පූජනීය නොකොනොකෝ ගස් කපා දමන ලදී. පසුව කකෝබාවු සහ ඔහුගේ ඉතිරි මිනිසුන්ට ඇමරිකානුවන් සහ බ්රිතාන්යයන්ගේ සහාය ඇතිව ටොංගන්වරුන් සමඟ එක්වී, තවමත් ආගමට හැරවීම ප්රතික්ෂේප කළ කලාපයේ ඉතිරි ප්රධානීන් යටත් කර ගැනීමට බල කෙරුනි. මෙම ප්රධානීන් ඉක්මනින්ම පරාජය කරන ලද්දේ 1855 දී රේවාහි කරනිකියෝට වස දී කබාහි රතු මාරා එල්ලා මරා දැමීමෙනි. මෙම යුද්ධවලින් පසු, අභ්යන්තර උස්බිම් ප්රදේශ හැරුණු විට, ෆීජි හි බොහෝ ප්රදේශවලට ඔවුන්ගේ සාම්ප්රදායික පද්ධති බොහොමයක් අත්හැරීමට බල කෙරුණු අතර දැන් බටහිර උනන්දුව ඇති යටත් වැසියන් විය. කකෝබාවු ෆීජි ජනයා කිහිප දෙනෙකුගේ බොහෝ දුරට සංකේතාත්මක නියෝජිතයෙකු ලෙස රඳවා ගත් අතර "ටුයි විටි" ("ෆීජිහි රජු") යන උත්ප්රාසාත්මක සහ ස්වයං ප්රකාශිත පදවිය ලබා ගැනීමට අවසර දෙන ලදී, නමුත් දැන් ප්රධාන පාලනය විදේශීය බලවතුන් සතුව පැවතුනි.
කපු, සම්මේලන සහ කයි කොලෝ
ඇමරිකානු සිවිල් යුද්ධයෙන් (1861–1865) පසු කපු මිල ඉහළ යාම නිසා 1860 ගණන්වල ඕස්ට්රේලියාවෙන් සහ එක්සත් ජනපදයෙන් ඉඩම් ලබා ගැනීමට සහ කපු වගා කිරීමට පදිංචිකරුවන් සිය ගණනක් ෆීජි වෙත ගලා ඒමට හේතු විය. ෆීජි හි තවමත් ක්රියාකාරී රජයක් නොමැති බැවින්, මෙම වැවිලිකරුවන්ට බොහෝ විට සැබෑ හිමිකරුවන් විය හැකි හෝ නොවිය හැකි ෆීජියන් සමඟ ආයුධ හෝ මධ්යසාර හුවමාරු කර ගැනීම වැනි ප්රචණ්ඩකාරී හෝ වංචනික ක්රමවලින් ඉඩම් ලබා ගැනීමට හැකි විය. මෙය ලාභ ඉඩම් අත්පත් කර ගැනීම සඳහා හේතු වුවද, ආරවුල් විසඳීම සඳහා ඒකාබද්ධ රජයක් නොමැති වීම නිසා වැවිලිකරුවන් අතර තරඟකාරී ඉඩම් හිමිකම් ගැටළු සහගත විය. 1865 දී, පදිංචිකරුවන් යම් ආකාරයක රජයක් පිහිටුවීම සඳහා ෆීජි හි ප්රධාන ස්වදේශික රාජධානි හතේ සන්ධානයක් යෝජනා කළහ. මෙය මුලින් සාර්ථක වූ අතර, කකෝබාවු සම්මේලනයේ පළමු සභාපතිවරයා ලෙස තේරී පත් විය.
ඉඩම් සඳහා ඇති ඉල්ලුම ඉහළ යාමත් සමඟ, සුදු වැවිලිකරුවන් විටි ලෙවු හි කඳුකර අභ්යන්තරයට තල්ලු වීමට පටන් ගත්හ. මෙය ඔවුන් කයි කොලෝ සමඟ සෘජු ගැටුමකට තුඩු දුන් අතර, එය මෙම අභ්යන්තර දිස්ත්රික්කවල පදිංචි විවිධ ෆීජියානු ගෝත්ර විස්තර කිරීමට සාමාන්ය යෙදුමකි. කයි කොලෝ තවමත් බොහෝ දුරට සාම්ප්රදායික ජීවන රටාවක් ගත කරමින් සිටියහ, ඔවුන් ක්රිස්තියානිකරණය නොවූ අතර, ඔවුන් කකෝබාවු හෝ සම්මේලනයේ පාලනය යටතේ සිටියේ නැත. 1867 දී, සිගටෝකා ගඟේ මුල් ජලයේ කඳුකරයේදී තෝමස් බේකර් නම් සංචාරක මිෂනාරිවරයෙකු කයි කොලෝ විසින් මරා දමන ලදී. වැඩබලන බ්රිතාන්ය කොන්සල් ජෝන් බේට්ස් තර්ස්ටන්, කයි කොලෝ මර්දනය කිරීම සඳහා වෙරළබඩ ප්රදේශවලින් ෆීජි හමුදාවක් කැකෝබාවු විසින් මෙහෙයවන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. අවසානයේ කැකෝබාවු කඳුකරයට මෙහෙයුමක් මෙහෙයවූ නමුත් ඔහුගේ සටන්කරුවන් 61 දෙනෙකු මිය යාමෙන් නින්දිත පරාජයක් අත්විඳියේය. පදිංචිකරුවන් නැගෙනහිර කායි කොලෝහි වයිනිමාලා ලෙස හැඳින්වෙන ප්රාදේශීය නැගෙනහිර කයි කොලෝ ජනතාව සමඟ ද ගැටුමකට එළඹුණි. තර්ස්ටන් රාජකීය නාවික හමුදාවේ ඕස්ට්රේලියානු ස්ථාන අංශයට සහාය ඉල්ලා සිටියේය. නාවික හමුදාව නිසි ලෙස කමාන්ඩර් රෝලි ලැම්බර්ට් සහ එච්එම්එස් චැලෙන්ජර් යවා වයිනිමාලාවට එරෙහිව දණ්ඩනීය මෙහෙයුමක් සිදු කළේය. මිනිසුන් 87 දෙනෙකුගෙන් යුත් සන්නද්ධ හමුදාවක් ඩියෝකා ගම්මානයට ෂෙල් වෙඩි ප්රහාර එල්ල කර පුළුස්සා දැමූ අතර, ගැටුමක් ඇති වූ අතර එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස වයිනිමාලා 40 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ.
ෆීජි රාජධානිය (1871–1874)
සම්මේලනයේ බිඳවැටීමෙන් පසු, එනේල් මාෆු ලාඕ දූපත් සහ ටොංගානුවන් හි ස්ථාවර පරිපාලනයක් ස්ථාපිත කළේය. එක්සත් ජනපදය වැනි අනෙකුත් විදේශීය බලවතුන් ෆීජි ඈඳා ගැනීමේ හැකියාව සලකා බලමින් සිටියහ. මෙම තත්ත්වය බොහෝ පදිංචිකරුවන්ට ආකර්ශනීය නොවීය, ඔවුන් සියල්ලන්ම පාහේ ඕස්ට්රේලියාවෙන් පැමිණි බ්රිතාන්ය යටත්වැසියන් විය. කෙසේ වෙතත්, බ්රිතාන්යය රට ඈඳා ගැනීම ප්රතික්ෂේප කළ අතර, සම්මුතියක් අවශ්ය විය.
1871 ජුනි මාසයේදී, රාජකීය නාවික හමුදාවේ හිටපු ලුතිනන්වරයෙකු වූ ජෝර්ජ් ඔස්ටින් වුඩ්ස්, කකෝබෝට බලපෑම් කිරීමට සහ පාලන පරිපාලනයක් පිහිටුවීම සඳහා සමාන අදහස් ඇති පදිංචිකරුවන් සහ ප්රධානීන් කණ්ඩායමක් සංවිධානය කිරීමට සමත් විය. කකෝබෝව රජු (ටුයි විටි) ලෙස ප්රකාශයට පත් කරන ලද අතර ෆීජි රාජධානිය ස්ථාපිත කරන ලදී. බොහෝ ෆීජි ප්රධානීන් සහභාගී වීමට එකඟ වූ අතර, මාෆු පවා කකෝබෝව හඳුනාගෙන ව්යවස්ථාපිත රාජාණ්ඩුවට සහභාගී වීමට තෝරා ගත්තේය. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ පදිංචිකරුවන් ඕස්ට්රේලියාවෙන් පැමිණ සිටි අතර, එහිදී ආදිවාසී ජනතාව සමඟ සාකච්ඡා කිරීම සඳහා විශ්වීය වශයෙන් පාහේ ඉතා අහිතකර කොන්දේසි පිළිගැනීමට ඔවුන්ට බල කිරීම ඇතුළත් විය. බලහත්කාරයෙන් ආධිපත්යය දැරීමේ මෙම පදිංචිකරුවන්ගේ අපේක්ෂාව නිසා ඔවුන් බ්රිතාන්ය යටත්වැසියන්ගේ අන්යෝන්ය ආරක්ෂණ සංගමය වැනි ආක්රමණශීලී, වාර්ගිකව අභිප්රේරිත කණ්ඩායම් කිහිපයක් පිහිටුවීමට හේතු විය. ඇමරිකාවේ සුදු ආධිපත්යවාදී කණ්ඩායමට උපහාරයක් වශයෙන් එක් කණ්ඩායමක් තමන්ව කු ක්ලක්ස් ක්ලැන් ලෙස හැඳින්වූහ. කෙසේ වෙතත්, චාල්ස් ශාන්ත ජූලියන්, රොබට් ෂර්සන් ස්වන්ස්ටන් සහ ජෝන් බේට්ස් තර්ස්ටන් වැනි ගෞරවනීය පුද්ගලයින් කකෝබාවු විසින් පත් කරන ලද විට, යම් අධිකාරියක් ස්ථාපිත කරන ලදී.
රටට ඇතුළු වන සුදු පදිංචිකරුවන්ගේ ශීඝ්ර වැඩිවීමත් සමඟ, ඉඩම් අත්පත් කර ගැනීමේ ආශාව ද තීව්ර විය. නැවතත්, විටි ලෙවු අභ්යන්තරයේ කයි කොලෝ සමඟ ගැටුමක් ඇති විය. 1871 දී, දිවයිනේ වයඹ දෙසින් බා ගඟ අසල පදිංචිකරුවන් දෙදෙනෙකු ඝාතනය කිරීම සුදු ගොවීන්, ආනයනික වහල් කම්කරුවන් සහ වෙරළබඩ ෆීජියන්වරුන්ගේ විශාල දණ්ඩනීය ගවේෂණයක් සංවිධානය කිරීමට හේතු විය. එක්සත් ජනපද සිවිල් යුද්ධයේ ප්රවීණයන් ඇතුළු සන්නද්ධ සුපරීක්ෂකයින් 400 ක් පමණ සිටින මෙම කණ්ඩායමට කියුබු ගම්මානය අසල කයි කොලෝ සමඟ සටනක් ඇති වූ අතර, එහිදී දෙපාර්ශ්වයටම ඉවත් වීමට සිදු විය. ගම විනාශ වූ අතර, කයි කොලෝ, මස්කට් වලින් සන්නද්ධව සිටියද, බොහෝ ජීවිත හානි සිදු විය. කයි කොලෝ ප්රතිචාර දැක්වූයේ බා දිස්ත්රික්කය පුරා සුදු ජාතිකයින්ගේ සහ ක්රිස්තියානි ෆීජියන්වරුන්ගේ ජනාවාසවලට නිතර නිතර වැටලීම් කිරීමෙනි. ඒ හා සමානව, රේවා ගඟේ ඉහළ ප්රදේශවල පිහිටි දිවයිනේ නැගෙනහිරින්, ගම්මාන පුළුස්සා දමන ලද අතර, රේවා රයිෆල්ස් ලෙස හැඳින්වෙන සුපරීක්ෂාකාරී පදිංචිකරුවන්ගේ කණ්ඩායම විසින් කයි කෝලෝ බොහොමයක් වෙඩි තබා ඇත.
කකෝබාවු රජය පදිංචිකරුවන් යුක්තිය තම අතට ගැනීම අනුමත නොකළද, කයි කෝලෝ යටත් කර ගැනීමට සහ ඔවුන්ගේ ඉඩම් විකිණීමට අවශ්ය විය. විසඳුම වූයේ හමුදාවක් පිහිටුවීමයි. රාජධානියේ ස්වදේශීය කටයුතු පිළිබඳ අමාත්ය රොබට් එස්. ස්වන්ස්ටන්, සුදුසු ෆීජි ස්වේච්ඡා සේවකයින් සහ සිරකරුවන් රජුගේ හමුදා හෝ ස්වදේශීය රෙජිමේන්තුව ලෙස විවිධ ලෙස හැඳින්වූ දෙයෙහි සොල්දාදුවන් බවට පත්වීම සඳහා පුහුණු කිරීම සහ සන්නද්ධ කිරීම සංවිධානය කළේය. ඕස්ට්රේලියාවේ යටත් විජිතවල පැවති ස්වදේශීය පොලිසියට සමාන ක්රමයක් තුළ, සුදු පදිංචිකරුවන් දෙදෙනෙකු වන ජේම්ස් හාඩින් සහ ඩබ්ලිව්. ෆිට්ස්ජෙරල්ඩ් මෙම පැරාමිලිටරි බලකායේ ප්රධාන නිලධාරීන් ලෙස පත් කරන ලදී. මෙම බලකාය පිහිටුවීම බොහෝ සුදු වතු හිමියන්ට නොගැලපුණේ ඔවුන් තම අවශ්යතා ආරක්ෂා කර ගැනීමට ෆීජියන් හමුදාවක් විශ්වාස නොකළ බැවිනි.
1873 මුල් භාගයේදී බා ගංගා ප්රදේශයේදී කයි කොලෝ වැටලීමකින් බර්න්ස් පවුල මිය ගිය විට තත්වය තවත් තීව්ර විය. කකෝබාවු රජය මේජර් ෆිට්ස්ජෙරල්ඩ්ගේ අණ යටතේ කලාපයට කිංග්ස් ට්රූපර්ස් 50 ක් යෙදවූයේ පිළිවෙල යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා ය. දේශීය සුදු ජාතිකයින් ඔවුන්ගේ තනතුරු ප්රතික්ෂේප කළ අතර, රජයේ අධිකාරිය අවධාරණය කිරීම සඳහා කපිතාන් හාඩින් යටතේ තවත් භටයින් 50 ක් යෙදවීම යවන ලදී. ස්වදේශික රෙජිමේන්තුවේ වටිනාකම ඔප්පු කිරීම සඳහා, මෙම වැඩි දියුණු කරන ලද බලකාය අභ්යන්තරයට ගොස් නා කොරෝවයිවායි හි කයි කොලෝ ජනතාව 170 ක් පමණ සමූලඝාතනය කළේය. වෙරළට ආපසු පැමිණි පසු, රජයේ හමුදා තවමත් තර්ජනයක් ලෙස දුටු සුදු පදිංචිකරුවන් විසින් හමුදාව හමු විය. රජයේ හමුදා සහ සුදු පදිංචිකරුවන්ගේ බලකාය අතර ගැටුමක් වළක්වා ගත හැකි වූයේ එච්එම්එස් ඩිඩෝ හි කපිතාන් විලියම් කොක්ස් චැප්මන්ගේ මැදිහත්වීමෙන් පමණි, ඔහු පදිංචිකරුවන්ගේ නායකයින් රඳවා තබා ගත් අතර කණ්ඩායම විසුරුවා හැරීමට බල කළේය. කයි කොලෝ තලා දැමීමට රජුගේ හමුදා සහ කකෝබාවු රජයට ඇති බලය දැන් සම්පූර්ණ විය.
1873 මාර්තු සිට ඔක්තෝබර් දක්වා, ස්වෑන්ස්ටන්හි සාමාන්ය පරිපාලනය යටතේ, වෙරළබඩ ෆීජි සහ සුදු ස්වේච්ඡා සහායකයින් 1,000 ක් පමණ සමඟින්, කිංග්ස් භටයින් 200 ක් පමණ, කයි කොලෝ විනාශ කිරීම සඳහා වීටි ලෙව් කඳුකරය පුරා මෙහෙයුමක් මෙහෙයවන ලදී. මේජර් ෆිට්ස්ජෙරල්ඩ් සහ මේජර් එච්.සී. තර්ස්ටන් (ජෝන් බේට්ස් තර්ස්ටන්ගේ සහෝදරයා) කලාපය පුරා ද්විපාර්ශ්වික ප්රහාරයක් මෙහෙයවීය. කයි කොලෝහි විවිධ වංශවල ඒකාබද්ධ හමුදා නා කුලි ගම්මානයේ ස්ථාවරයක් ගත්හ. කයි කොලෝ පරාජය කරන ලද්දේ කඳු ගුහා අතර ඔවුන්ගේ ආරක්ෂක ස්ථානවලින් ඔවුන් පලවා හැරීමට ඩයිනමයිට් සහ ගින්න භාවිතා කිරීමෙනි. බොහෝ කයි කොලෝ මිය ගිය අතර, කඳුකර වංශවල ප්රධාන නායකයෙකු වන රටු ඩ්රාඩ්රාට යටත් වීමට සිදු වූ අතර පිරිමින්, කාන්තාවන් සහ ළමයින් 2,000 ක් පමණ සිරකරුවන් ලෙස ගෙන වෙරළට යවන ලදී. මෙම පරාජයෙන් පසු මාස කිහිපය තුළ, එකම ප්රධාන ප්රතිරෝධය වූයේ නිබුටෝටෝ ගම්මානය වටා සිටි ගෝත්රවලින් පමණි. නා කුලි සටනින් පසු මාස දෙක තුළ මේජර් තර්ස්ටන් මෙම ප්රතිරෝධය මැඩපවත්වා ඇත. ගම්මාන පුළුස්සා දමන ලදී, කයි කොලෝ මරා දමන ලදී, සහ තවත් විශාල සිරකරුවන් සංඛ්යාවක් අල්ලා ගන්නා ලදී. සිරකරුවන්ගෙන් 1,000 ක් පමණ (පිරිමින්, කාන්තාවන් සහ ළමයින්) ලෙවුකා වෙත යවන ලද අතර එහිදී සමහරුන් එල්ලා මරා දමන ලද අතර ඉතිරි අය වහල්භාවයට විකුණා දූපත් පුරා විවිධ වතුකරයේ වැඩ කිරීමට බල කෙරුනි.
ෆීජි හි කළු කුරුළු පාලනය සහ වහල්භාවය
කළු කුරුල්ලන් දඩයම් කිරීමේ යුගය ආරම්භ වූයේ 1865 දී ෆීජි හි පළමු නිව් හෙබ්රීඩියන් සහ සොලමන් දූපත් කම්කරුවන් කපු වතුවල වැඩ කිරීම සඳහා එහි ප්රවාහනය කළ අවස්ථාවේදීය. ඇමරිකානු සිවිල් යුද්ධය නිසා සංගමය කොන්ෆෙඩරේට් වරායන් අවහිර කළ විට ජාත්යන්තර වෙළඳපොළට එක්සත් ජනපද කපු සැපයුම කපා හැර තිබුණි. කපු වගාව අතිශයින් ලාභදායී ව්යාපාරයක් විය හැකිය. දහස් ගණනක් යුරෝපීය වැවිලිකරුවන් වතු ස්ථාපිත කිරීම සඳහා ෆීජි වෙත රොක් වූ නමුත් ස්වදේශිකයන් ඔවුන්ගේ සැලසුම් වලට අනුවර්තනය වීමට අකමැති බව සොයා ගත්හ. ඔවුන් මෙලනීසියානු දූපත් වලින් ශ්රමය සෙවීය. 1865 ජූලි 5 වන දින බෙන් පීස් හට නිව් හෙබ්රීඩීස් සිට ෆීජි වෙත කම්කරුවන් 40 දෙනෙකු සැපයීම සඳහා පළමු බලපත්රය ලැබුණි.
බ්රිතාන්ය සහ ක්වීන්ස්ලන්ත රජයන් මෙම බඳවා ගැනීම සහ ශ්රමය ප්රවාහනය නියාමනය කිරීමට උත්සාහ කළහ. මෙලනීසියානු කම්කරුවන් වසර තුනක කාලයක් සඳහා බඳවා ගැනීමට, වසරකට පවුම් තුනක් ගෙවීමට, මූලික ඇඳුම් නිකුත් කිරීමට සහ සැපයුම් සඳහා සමාගම් ගබඩාවට ප්රවේශය ලබා දීමට නියමිතව තිබුණි. බොහෝ මෙලනීසියානුවන් වංචාවෙන් බඳවා ගන්නා ලද අතර, සාමාන්යයෙන් තෑගි සමඟ නැව්වලට පොළඹවා, පසුව සිර කරනු ලැබේ. 1875 දී, ෆීජි හි ප්රධාන වෛද්ය නිලධාරි සර් විලියම් මැක්ග්රෙගර්, සෑම කම්කරුවන් 1,000 න් 540 ක මරණ අනුපාතයක් ලැයිස්තුගත කළේය. වසර තුනක කොන්ත්රාත්තුව කල් ඉකුත් වූ පසු, රජය කපිතාන්වරුන්ට කම්කරුවන් නැවත ඔවුන්ගේ ගම්මාන වෙත ප්රවාහනය කිරීමට අවශ්ය විය, නමුත් බොහෝ නැව් කපිතාන්වරු ඔවුන් ෆීජි ජලයෙන් ඔබ්බට දුටු පළමු දූපතේදී ඔවුන්ව බැස්සවූහ. නීතිය ක්රියාත්මක කිරීම සඳහා බ්රිතාන්යයන් යුධ නැව් යැවූහ (පැසිෆික් දූපත් වැසියන්ගේ ආරක්ෂණ පනත 1872 (35 සහ 36 වික්ටෝරියා ක්රි.ව. 19)), නමුත් වැරදිකරුවන්ගෙන් සුළු කොටසකට පමණක් නඩු පවරන ලදී.
කළු කුරුළු දඩයම් වෙළඳාමේ කුප්රකට සිදුවීමක් වූයේ ෆීජි වතුකරයේ වැඩ කිරීමට කම්කරුවන් බඳවා ගැනීම සඳහා ආචාර්ය ජේම්ස් පැට්රික් මරේ විසින් සංවිධානය කරන ලද බ්රිග් කාල්ගේ 1871 මුහුදු ගමනයි. පල්ලියේ මිෂනාරිවරුන් ලෙස පෙනී සිටීම සඳහා මරේ ඔහුගේ මිනිසුන්ට ඔවුන්ගේ කරපටි ආපසු හරවා කළු පොත් රැගෙන යාමට සැලැස්වීය. දූපත් වැසියන් ආගමික සේවයකට ආකර්ෂණය වූ විට, මරේ සහ ඔහුගේ මිනිසුන් තුවක්කු නිෂ්පාදනය කර දූපත් වැසියන් බෝට්ටුවලට බලහත්කාරයෙන් නංවනු ඇත. මුහුදු ගමනේදී මරේ දූපත් වැසියන් 60 දෙනෙකු පමණ වෙඩි තබා මරා දැමීය. ඔහුගේ ක්රියාවන් සඳහා ඔහුව කිසි විටෙකත් නඩු විභාගයට ගෙන ආවේ නැත, මන්ද ඔහුගේ කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින්ට එරෙහිව සාක්ෂි දීම සඳහා ඔහුට ප්රතිශක්තිය ලබා දෙන ලදී. කාල් නෞකාවේ කපිතාන් ජෝසප් ආම්ස්ට්රෝංට පසුව මරණ දඬුවම නියම විය.
අනෙකුත් පැසිෆික් දූපත් වලින් පැමිණි කළු කුරුළු ශ්රමයට අමතරව, ෆීජි දූපත් සමූහයට ආවේණික වූ දහස් ගණනක් ජනතාව වතුකරයේ වහල්භාවයට විකුණන ලදී. සුදු පදිංචිකරුවන් කකෝබෝ රජයට සහ පසුව බ්රිතාන්ය යටත් විජිත රජයට සහාය දුන් විට, ෆීජි හි ප්රදේශ එහි බලය යටතේ යටත් කර ගත් බැවින්, එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස යුද සිරකරුවන් නිතිපතා වැවිලිකරුවන්ට වෙන්දේසියේ විකුණන ලදී. මෙය රජයට ආදායම් මාර්ගයක් සැපයූ අතර කැරලිකරුවන් වතු පිහිටා තිබූ විවිධ, බොහෝ විට හුදකලා දූපත් වෙත විසුරුවා හරින ලදී. වහලුන් වීමට පෙර මෙම ජනතාව විසින් අල්ලාගෙන සිටි ඉඩම ද අතිරේක ආදායමක් සඳහා විකුණන ලදී. මෙයට උදාහරණයක් වන්නේ 1871 දී කකෝබෝ රජය සමඟ යුද්ධයකින් පරාජයට පත් වූ පසු, ඔවාලාවු හි ලොවෝනි ජනතාව වටලා හිසකට පවුම් 6 බැගින් පදිංචිකරුවන්ට විකුණන ලදී. ලොවෝනි පිරිමින්, කාන්තාවන් සහ ළමයින් දෙදහසක් විකුණනු ලැබූ අතර, ඔවුන්ගේ වහල්භාවයේ කාලය වසර පහක් පැවතුනි. එලෙසම, 1873 දී කයි කොලෝ යුද්ධවලින් පසු, විටි ලෙවු කඳුකර ගෝත්රිකයන්ගෙන් දහස් ගණනක් ජනයා ලෙවුකා වෙත යවා වහල්භාවයට විකුණන ලදී. මෙම පුද්ගලයින් මිලදී ගැනීම නීති විරෝධී බවට ප්රදේශයේ ස්ථානගත කර තිබූ රාජකීය නාවික හමුදාවේ අනතුරු ඇඟවීම් බොහෝ දුරට බලාත්මක කිරීමකින් තොරව ලබා දුන් අතර, ෆීජි හි බ්රිතාන්ය කොන්සල් එඩ්වඩ් බර්නාඩ් මාෂ් නිතිපතා මෙම ආකාරයේ ශ්රම වෙළඳාම කෙරෙහි ඇස් පියාගෙන සිටියේය.
යටත් විජිතකරණය
කයි කොලෝට එරෙහිව හමුදා ජයග්රහණ ලබා ගත්තද, කකෝබාවු රජය නීත්යානුකූලභාවය සහ ආර්ථික ශක්යතාව පිළිබඳ ගැටළු වලට මුහුණ දුන්නේය. ස්වදේශික ෆීජියන් සහ සුදු පදිංචිකරුවන් බදු ගෙවීම ප්රතික්ෂේප කළ අතර කපු මිල කඩා වැටුණි. මෙම ප්රධාන කරුණු සිතේ තබාගෙන, ජෝන් බේට්ස් තර්ස්ටන්, කකෝබාවුගේ ඉල්ලීම පරිදි, දූපත් අත්හැරීමේ තවත් යෝජනාවක් සමඟ බ්රිතාන්ය රජය වෙත ළඟා විය. බෙන්ජමින් ඩිස්රේලි යටතේ අලුතින් තේරී පත් වූ ටෝරි බ්රිතාන්ය රජය අධිරාජ්යය පුළුල් කිරීම දිරිමත් කළ අතර එම නිසා ෆීජි කලින් තිබුණාට වඩා ඈඳා ගැනීමට බොහෝ සෙයින් අනුකම්පා කළේය. රීෆ් දූපත් වල නුකාපු හි මෙලනේසියානු මෙහෙයුමේ බිෂොප් ජෝන් පැටසන් ඝාතනය කිරීම මහජන කෝපයට හේතු වූ අතර, එය කාල් බ්රිග් නෞකාවේ සිටි ෆීජි ජාතිකයින් 150 කට වැඩි පිරිසකගේ කාර්ය මණ්ඩල සාමාජිකයින් විසින් සිදු කරන ලද සමූල ඝාතනයෙන් තවත් උග්ර විය. ඈඳා ගැනීමේ හැකියාව විමර්ශනය කිරීම සඳහා බ්රිතාන්ය කොමසාරිස්වරුන් දෙදෙනෙකු ෆීජි වෙත යවන ලදී. කකෝබාවු සහ ඔහුගේ පැරණි ප්රතිවාදියා වන මාෆු අතර බලය සඳහා උපාමාරු දැමීමෙන් ප්රශ්නය සංකීර්ණ වූ අතර, දෙදෙනාම මාස ගණනාවක් තිස්සේ දෙගිඩියාවෙන් සිටියහ. 1874 මාර්තු 21 වන දින, කකෝබාවු අවසාන යෝජනාවක් ඉදිරිපත් කළ අතර, එය බ්රිතාන්යයන් පිළිගත්තේය. සැප්තැම්බර් 23 වන දින, ෆීජි හි බ්රිතාන්ය ආණ්ඩුකාරවරයා ලෙස ඉක්මනින්ම පත් කිරීමට නියමිත ශ්රීමත් හර්කියුලිස් රොබින්සන්, HMS ඩිඩෝ නෞකාවෙන් පැමිණ, රාජකීය 21-තුවක්කු ආචාරයකින් කකෝබාවු පිළිගත්තේය. යම් පසුබෑමකින් පසුව, කකෝබාවු ඔහුගේ ටුයි විටි පදවිය අත්හැරීමට එකඟ වූ අතර, වූනිවාලු හෙවත් ආරක්ෂකයා යන පදවිය රඳවා ගත්තේය. විධිමත් අත්හැරීම සිදු වූයේ 1874 ඔක්තෝබර් 10 වන දින, කකෝබාවු, මා'ආෆු සහ ෆීජි හි ජ්යෙෂ්ඨ ප්රධානීන් කිහිප දෙනෙකු විසින් සන්තක ඔප්පුවේ පිටපත් දෙකකට අත්සන් තැබීමත් සමඟය. මේ අනුව ෆීජි යටත් විජිතය ආරම්භ කරන ලදී; බ්රිතාන්ය පාලනය වසර 96 ක් අනුගමනය කරන ලදී.
1875 සරම්ප වසංගතය
ෆීජි ඈඳා ගැනීම සැමරීම සඳහා, එවකට නිව් සවුත් වේල්ස්හි ආණ්ඩුකාරවරයා වූ හර්කියුලිස් රොබින්සන්, කකෝබාවු සහ ඔහුගේ පුතුන් දෙදෙනා සිඩ්නි වෙත රැගෙන ගියේය. එම නගරයේ සරම්ප වසංගතයක් ඇති වූ අතර ෆීජි ජාතිකයන් තිදෙනාටම රෝගය වැළඳුණි. ෆීජි වෙත ආපසු පැමිණි පසු, යටත් විජිත පරිපාලකයින් සුවය ලැබූවන් ගමන් කළ නෞකාව නිරෝධායනය නොකිරීමට තීරණය කළහ. මෙය සිදු වූයේ, නිරාවරණය නොවූ ජනගහනයකට බෝවන රෝගයක විනාශකාරී බලපෑම පිළිබඳව බ්රිතාන්යයන්ට ඉතා පුළුල් දැනුමක් තිබියදීය. 1875–76 දී එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස ඇති වූ සරම්ප වසංගතයෙන් ෆීජි ජාතිකයින් 40,000 කට අධික පිරිසක් මිය ගිය අතර, ෆීජි ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ මිය ගියහ. නිරෝධායනය අසාර්ථක වීම රෝගය රට තුළට හඳුන්වා දීම සඳහා හිතාමතා ගත් ක්රියාමාර්ගයක් බව සමහර ෆීජි ජාතිකයින් චෝදනා කරති. ඉතිහාසඥයින් එවැනි සාක්ෂි සොයාගෙන නොමැත; නව බ්රිතාන්ය ආණ්ඩුකාරවරයා සහ යටත් විජිත වෛද්ය නිලධාරීන් පැමිණීමට පෙර රෝගය පැතිර ගිය අතර, ඉවත්ව යන පාලන තන්ත්රය යටතේ නිරෝධායන නීති නොතිබුණි.
සර් ආතර් ගෝර්ඩන් සහ "කුඩා යුද්ධය"
රොබින්සන් 1875 ජුනි මාසයේදී ෆීජි ආණ්ඩුකාර ධුරයෙන් ඉවත් කරන ලද්දේ සර් ආතර් හැමිල්ටන් ගෝර්ඩන් විසිනි. ගෝර්ඩන් වහාම කලිමරි සහ කයි කොලෝ ජනතාවගේ කැරැල්ලකට මුහුණ දුන්නේය. 1875 මුල් භාගයේදී, යටත් විජිත පරිපාලක එඩ්ගර් ලියෝපෝල්ඩ් ලේයාර්ඩ් බ්රිතාන්ය පාලනයට සහ ක්රිස්තියානි ආගමට යටත් වීම විධිමත් කිරීම සඳහා නවුසෝ හි දහස් ගණනක් උස්බිම් වංශ හමුවිය. ලේයාර්ඩ් සහ ඔහුගේ දූත පිරිස උස්බිම් වැසියන්ට සරම්ප වසංගතය පැතිරවීමට සමත් වූ අතර, මෙම ජනගහනය තුළ සමූහ මරණ සිදුවිය. එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස, බ්රිතාන්ය යටත්විජිතවාදීන් කෙරෙහි කෝපය කලාපය පුරා ඇවිළුණු අතර, පුළුල් නැගිටීමක් ඉක්මනින් ඇති විය. සිගටෝකා ගඟ දිගේ සහ මෙම ප්රදේශයට ඉහළින් පිහිටි උස්බිම් වල ගම්මාන බ්රිතාන්ය පාලනය ප්රතික්ෂේප කළ අතර, ගෝර්ඩන්ට මෙම කැරැල්ල මැඩපැවැත්වීමේ කාර්යය පැවරුණි.
ගෝර්ඩන් "කුඩා යුද්ධය" ලෙස හැඳින්වූ දෙයෙහි, මෙම නැගිටීම මර්දනය කිරීම විටි ලෙවු හි බටහිර අර්ධයේ සම්බන්ධීකරණ හමුදා ව්යාපාර දෙකක ස්වරූපයක් ගත්තේය. පළමුවැන්න ගෝර්ඩන්ගේ දෙවන ඥාති සහෝදරයා වන ආතර් ජෝන් ලුවිස් ගෝර්ඩන් විසින් සිගටෝකා ගඟ දිගේ කලිමරි කැරලිකරුවන්ට එරෙහිව සිදු කරන ලදී. දෙවන මෙහෙයුම ලුවී නොලිස් විසින් ගඟට උතුරින් පිහිටි කඳුකරයේ කයි කොලෝට එරෙහිව මෙහෙයවන ලදී. ආණ්ඩුකාර ගෝර්ඩන්, ආතර් ජෝන් ලුවිස් ගෝර්ඩන් සහ නොලිස් හට නීති සම්පාදනයේ කිසිදු සීමාවකින් තොරව තම මෙහෙයුම් සිදු කිරීමට නිරපේක්ෂ බලය ඇති ප්රදේශයේ යුද නීතියක් ක්රියාත්මක කළේය. නසාකෝකෝ හි ස්ථානගත කර සිටි වෝල්ටර් කේරෙව් සහ ජෝර්ජ් ලෙ හන්ටේ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදාවක් විසින් කැරලිකරුවන්ගේ කණ්ඩායම් දෙක එකිනෙකාගෙන් හුදකලා කර තබා ගන්නා ලදී. නැගෙනහිර කඳුකරයේ වයිනිමාලා ජනතාවගේ පක්ෂපාතිත්වය සුරක්ෂිත කිරීමෙන් කැරැල්ල නැගෙනහිරට පැතිර නොයන බවට කැරෙව් සහතික විය. යුද්ධයට පැරණි ස්වදේශික කකෝබාවු රෙජිමේන්තුවේ සොල්දාදුවන් යොදා ගැනීම ඇතුළත් වූ අතර, විටි ලෙවු හි අනෙකුත් ප්රදේශවලින් පැමිණි ක්රිස්තියානි ෆීජි ස්වේච්ඡා සේවකයන් 1,500 ක් පමණ සහාය දැක්වූහ. යටත් විජිත නවසීලන්ත රජය ස්නයිඩර් රයිෆල් 100 ක් ඇතුළුව හමුදාව සඳහා දියුණු ආයුධ බොහොමයක් ලබා දුන්නේය.
සිගටෝකා ගඟ දිගේ මෙහෙයුම සිදු කරන ලද්දේ ගිනිගත් පොළොව ප්රතිපත්තියක් යටතේ වන අතර එමඟින් කැරලිකාර ගම්මාන ගණනාවක් පුළුස්සා දමා ඔවුන්ගේ කෙත්වතු කොල්ලකන ලදී. කොරොයිවටුම, බුකුටියා සහ මටනාවටු යන ප්රධාන බලකොටු නගර අල්ලාගෙන විනාශ කිරීමෙන් පසු, කලිමරි සමූහ වශයෙන් යටත් විය. සටනේදී මිය නොගිය අය සිරකරුවන් ලෙස ගෙන ගොස් වෙරළබඩ නගරයක් වන කුවු වෙත යවන ලදී. මෙයට පිරිමින්, කාන්තාවන් සහ ළමයින් 827 ක් මෙන්ම කැරලිකරුවන්ගේ නායකයා වූ මුඩු ද ඇතුළත් විය. කාන්තාවන් සහ ළමයින් නාඩි සහ නඩ්රෝගා වැනි ස්ථානවලට බෙදා දෙන ලදී. සිගටෝකා හි කඩිමුඩියේ පවත්වන ලද නඩු විභාගයකදී පිරිමින්ගෙන් 15 දෙනෙකුට මරණ දඬුවම නියම විය. ආණ්ඩුකාර ගෝර්ඩන් පැමිණ සිටි නමුත් අධිකරණ වගකීම ඔහුගේ ඥාතියෙකු වන ආතර් ජෝන් ලුවිස් ගෝර්ඩන්ට භාර දීමට තෝරා ගත්තේය. හතර දෙනෙකු එල්ලා මරා දමන ලද අතර, මුඩු ඇතුළු දස දෙනෙකුට වෙඩි තබා ඇති අතර, එක් සිරකරුවෙකු පැන යාමට සමත් විය. නඩු කටයුතු අවසන් වන විට ආණ්ඩුකාරවරයා සඳහන් කළේ "මා වැගිරූ රුධිරයෙන් මගේ පාද වචනාර්ථයෙන් පැල්ලම් වී තිබුණි" යනුවෙනි.
උස්බිම් වල කයි කොලෝ වලට එරෙහි උතුරු මෙහෙයුම ද ඒ හා සමාන වූ නමුත් කලාපයේ විශාල, හොඳින් ආරක්ෂිත ගුහා වලින් කැරලිකරුවන් ඉවත් කිරීම ඇතුළත් විය. "සැලකිය යුතු කාලයක් සහ විශාල පතොරම් වියදම් කිරීමෙන් පසු" ගුහා ඉවත් කිරීමට නොලිස් සමත් විය. මෙම ගුහාවල පදිංචිකරුවන්ට මුළු ප්රජාවන් ඇතුළත් වූ අතර, එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස බොහෝ පිරිමින්, කාන්තාවන් සහ ළමයින් මෙම මෙහෙයුම් වලදී මිය ගිය හෝ තුවාල ලැබූහ. ඉතිරි අය සිරකරුවන් ලෙස ගෙන උතුරු වෙරළ තීරයේ නගරවලට යවන ලදී. බ්රිතාන්ය ෆීජි හි ප්රධාන වෛද්ය නිලධාරි විලියම් මැක්ග්රෙගර් ද කයි කොලෝ මරා දැමීමට සහ ඔවුන්ගේ තුවාලකරුවන්ට ප්රතිකාර කිරීමට සහභාගී විය. ගුහා අල්ලා ගැනීමෙන් පසු, කයි කොලෝ යටත් වූ අතර ඔවුන්ගේ නායක බිසිකි අල්ලා ගන්නා ලදී. බොහෝ දුරට ලෙ හන්ටේ යටතේ නසාවුකෝකෝ හි විවිධ නඩු විභාග පවත්වන ලද අතර, පැන යාමට උත්සාහ කරමින් මිය ගිය බිසිකි ඇතුළු පිරිමින් 32 දෙනෙකු එල්ලා මරා දමන ලදී හෝ වෙඩි තබා ඇත.
1876 ඔක්තෝබර් අවසානය වන විට, "කුඩා යුද්ධය" අවසන් වූ අතර, විටි ලෙවු අභ්යන්තරයේ කැරලිකරුවන් පරාජය කිරීමට ගෝර්ඩන් සමත් විය. ඉතිරි කැරලිකරුවන් වසර 10 ක් දක්වා දැඩි ශ්රමයකින් පිටුවහල් කරන ලදී. සටන්කරුවන් නොවන සමහර අයට ඔවුන්ගේ ගම්මාන නැවත ගොඩනැගීම සඳහා නැවත පැමිණීමට අවසර දෙන ලදී, නමුත් උස්බිම් වල බොහෝ ප්රදේශ ජනශුන්ය හා නටබුන් ලෙස තබා ගැනීමට ගෝර්ඩන් නියෝග කළේය. බ්රිතාන්ය පාලනය පවත්වා ගැනීම සඳහා සොල්දාදුවන් විශාල පිරිසක් රැඳී සිටි සිගටෝකා ගඟේ මුල් ප්රදේශයේ ගෝර්ඩන් ෆෝර්ට් කැනර්වොන් නම් හමුදා බලකොටුවක් ද ඉදි කළේය. හමුදා බලකායක් ලෙස එහි පෙනුම අඩු කිරීම සඳහා ඔහු ස්වදේශික රෙජිමේන්තුව, සන්නද්ධ ස්වදේශික කොස්තාපල්වරිය ලෙස නැවත නම් කළේය.
යටත් විජිතය පුරා සමාජ පාලනය තවදුරටත් තහවුරු කිරීම සඳහා, ආණ්ඩුකාර ගෝර්ඩන් විවිධ දිස්ත්රික්කවල පත් කරන ලද ප්රධානීන් සහ ගම් කොස්තාපල්වරුන්ගේ ක්රමයක් හඳුන්වා දුන්නේ ඔහුගේ නියෝග ක්රියාත්මක කිරීමට සහ ජනතාවගෙන් ලැබෙන ඕනෑම අකීකරුකමක් වාර්තා කිරීමට ය. මෙම නියෝජිතයන් විස්තර කිරීම සඳහා ගෝර්ඩන් ප්රධාන වශයෙන් රොකෝ සහ බුලි යන මාතෘකා භාවිතා කළ අතර උත්තරීතර ප්රධානියා ලෙස ඔහුගේ අධිකාරියට සෘජුවම යටත් වූ මහා ප්රධානීන්ගේ කවුන්සිලයක් ස්ථාපිත කළේය. 2007 දී හමුදා සහාය ලත් අන්තර්කාලීන රජය විසින් අත්හිටුවන තෙක් මෙම ආයතනය පැවතුන අතර 2012 දී පමණක් අහෝසි කරන ලදී. ගෝර්ඩන් ෆීජි වැසියන්ට පුද්ගලයන් ලෙස ඉඩම් හිමිකර ගැනීමට, මිලදී ගැනීමට හෝ විකිණීමට ඇති හැකියාව ද අහෝසි කළ අතර, පාලනය යටත් විජිත බලධාරීන්ට මාරු කරන ලදී.
ෆීජි හි ඉන්දියානු ගිවිසුම් ක්රමය
කපු වගාවන් වෙනුවට ආදේශ වූ උක් වගාවන්හි වැඩ කිරීම සඳහා ගෝර්ඩන් 1878 දී ඉන්දියාවෙන් ගිවිසුම්ගත කම්කරුවන් ආනයනය කිරීමට තීරණය කළේය. 1916 දී යෝජනා ක්රමය අවසන් වීමට පෙර පැමිණීමට නියමිතව සිටි 61,000 ක් පමණ දෙනාගෙන් පළමුවැන්නා වූ ඉන්දියානුවන් 463 දෙනා 1879 මැයි 14 වන දින පැමිණියහ. සැලැස්මට ඉන්දියානු කම්කරුවන් පස් අවුරුදු කොන්ත්රාත්තුවක් මත ෆීජි වෙත ගෙන ඒම ඇතුළත් වූ අතර, පසුව ඔවුන්ට ඔවුන්ගේම වියදමින් ඉන්දියාවට ආපසු යා හැකිය; ඔවුන් දෙවන පස් අවුරුදු කාලයක් සඳහා ඔවුන්ගේ කොන්ත්රාත්තුව අලුත් කිරීමට තෝරා ගන්නේ නම්, ඔවුන්ට රජයේ වියදමින් ඉන්දියාවට නැවත පැමිණීමට හෝ ෆීජි හි රැඳී සිටීමට විකල්පය ලබා දෙනු ඇත. බහුතරයක් රැඳී සිටීමට තෝරා ගත්හ. ක්වීන්ස්ලන්තයේ ගිවිසුම්ගත ශ්රමය නියාමනය කළ ක්වීන්ස්ලන්ත පනත ෆීජි හි ද නීතියක් බවට පත් කරන ලදී.
1879 සහ 1916 අතර, දස දහස් ගණනක් ඉන්දියානුවන් ෆීජි වෙත ගොස් ගිවිසුම්ගත කම්කරුවන් ලෙස, විශේෂයෙන් උක් වගාවන්හි වැඩ කළහ. 1916 වන තෙක් ෆීජි වෙත ගිවිසුම්ගත ඉන්දියානුවන් රැගෙන යන නැව්වල ස්ථාවර ගලා ඒම සැලකිල්ලට ගෙන, නැවත මෙරටට පැමිණි ඉන්දියානුවන් සාමාන්යයෙන් ඔවුන්ගේ ආපසු ගමනේදී මෙම නැව්වලටම නැග්ගේය. ෆීජි ගිවිසුම් ක්රමය යටතේ නැවත මෙරටට පැමිණි මුළු සංඛ්යාව 39,261 ක් ලෙස වාර්තා වන අතර, පැමිණි සංඛ්යාව 60,553 ක් බව කියනු ලැබේ. ආපසු පැමිණි සංඛ්යාවට ෆීජි හි උපත ලැබූ දරුවන් ඇතුළත් වන බැවින්, ගිවිසුම්ගත ඉන්දියානුවන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් කිසි දිනෙක ඉන්දියාවට ආපසු පැමිණියේ නැත.
ටූකා කැරලි
ස්වදේශික ෆීජි සමාජ ජීවිතයේ සෑම අංශයක්ම පාහේ බ්රිතාන්ය යටත් විජිත බලධාරීන් විසින් පාලනය කරනු ලැබීමත් සමඟ, විරුද්ධ මත ප්රකාශ කරන සහ පූර්ව යටත් විජිත සංස්කෘතියට නැවත පැමිණීම දේශනා කරන ආකර්ෂණීය පුද්ගලයින් ගණනාවක් ඡන්ද බලය අහිමි වූවන් අතර අනුගාමිකයෙකු නිර්මාණය කිරීමට සමත් විය. මෙම ව්යාපාර ටුකා ලෙස හැඳින්වූ අතර එය දළ වශයෙන් "නැගී සිටින අය" ලෙස පරිවර්තනය වේ. පළමු ටුකා ව්යාපාරය මෙහෙයවනු ලැබුවේ නවෝසවකණ්ඩුවා ලෙස වඩාත් ප්රසිද්ධ න්ඩුන්ගුමෝයි විසිනි, එහි අර්ථය "එක් වරක් පමණක් කතා කරන තැනැත්තා" යන්නයි. ඔහු තම අනුගාමිකයින්ට පැවසුවේ ඔවුන් සාම්ප්රදායික ක්රමවලට නැවත පැමිණ ඩෙගෙයි සහ රොකෝලා වැනි සාම්ප්රදායික දෙවිවරුන්ට නමස්කාර කළහොත්, ඔවුන්ගේ වර්තමාන තත්වය වෙනස් වන බවත්, සුදු ජාතිකයින් සහ ඔවුන්ගේ රූකඩ ෆීජි ප්රධානීන් ඔවුන්ට යටත් වන බවත්ය. නවෝසාවකණ්ඩුවා මීට පෙර 1878 දී විටි ලෙවු කඳුකරයෙන් පිටුවහල් කරන ලද අතර, මෙම විවෘත කැරැල්ලෙන් පසු බ්රිතාන්යයන් ඉක්මනින් ඔහු සහ ඔහුගේ අනුගාමිකයන් අත්අඩංගුවට ගත්හ. ඔහු නැවතත් පිටුවහල් කරන ලදී, මෙවර ඔහුගේ වසර 10 ක සිර දඬුවම අවසන් වූ වහාම ඔහු රොටුමා වෙත මිය ගියේය.
කෙසේ වෙතත්, අනෙකුත් ටුකා සංවිධාන ඉක්මනින්ම පෙනී සිටියේය. බ්රිතාන්ය යටත් විජිත පරිපාලනය නායකයින් සහ අනුගාමිකයන් යන දෙදෙනාම අනුකම්පා විරහිතව මර්දනය කළ අතර, සයිලෝස් වැනි ප්රධානීන් වසර 12 කට සරණාගත කඳවුරකට පිටුවහල් කරන ලදී. 1891 දී, ටුකා දෘෂ්ටිවාදයට අනුකම්පා කළ ගම්මානවල මුළු ජනගහනයම දඬුවමක් ලෙස පිටුවහල් කරන ලදී. වසර තුනකට පසු, ප්රදේශවාසීන් සාම්ප්රදායික ආගමට නැවත සම්බන්ධ වූ වනුවා ලෙවු කඳුකරයේ, ආණ්ඩුකාර තර්ස්ටන් සන්නද්ධ ස්වදේශික පොලිස් බලකායට නගර සහ ආගමික ධාතු විනාශ කරන ලෙස නියෝග කළේය. නායකයින් සිරගත කරන ලද අතර ගම්වැසියන් පිටුවහල් කරන ලදී හෝ රජය විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන ප්රජාවන්ට ඒකාබද්ධ කිරීමට බල කරන ලදී. පසුව, 1914 දී, කෘෂිකාර්මික අංශය නීත්යානුකූලව ඒකාධිකාරී කරන සහ යුරෝපීය වැවිලිකරුවන් වර්ජනය කරන සමුපකාර සමාගමක් වන වීටි කබානි ආරම්භ කිරීමෙන් ඇපලෝසි නවායි ෆීජි ටූකා ප්රතිරෝධයේ පෙරමුණට පැමිණියේය. බ්රිතාන්යයන්ට සහ ඔවුන්ගේ නියෝජිත ප්රධානීන්ගේ කවුන්සිලයට වීටි කබානිගේ නැගීම වැළැක්වීමට නොහැකි වූ අතර, නැවතත් යටත් විජිතවාදීන්ට සන්නද්ධ ස්වදේශික පොලිස් බලකාය යැවීමට බල කෙරුනි. 1915 දී ඇපලෝසි සහ ඔහුගේ අනුගාමිකයින් අත්අඩංගුවට ගන්නා ලද අතර 1917 දී සමාගම බිඳ වැටුණි. ඊළඟ වසර 30 තුළ, ඇපලෝසි නැවත අත්අඩංගුවට ගෙන, සිරගත කර පිටුවහල් කරන ලද අතර, 1946 දී ඔහුගේ මරණය දක්වාම බ්රිතාන්යයන් ඔහුව තර්ජනයක් ලෙස සැලකූහ.
පළමු සහ දෙවන ලෝක යුද්ධ
ෆීජි පළමු ලෝක යුද්ධයට පමණක් සම්බන්ධ විය. 1917 සැප්තැම්බර් මාසයේදී කවුන්ට් ෆීලික්ස් වොන් ලක්නර් විටි ලෙවු හි නැගෙනහිර වෙරළට ඔබ්බෙන් පිහිටි වකයා දූපතට පැමිණි විට එක් අමතක නොවන සිදුවීමක් සිදු විය. ඔහුගේ ප්රහාරකයා වන SMS සීඩ්ලර්, ප්රංශ යටත් විජිතයක් වන ටහිටි හි පැපීට් වෙත ෂෙල් වෙඩි ප්රහාරයක් එල්ල කිරීමෙන් පසු කුක් දූපත් වල ගිලී ගියේය. සැප්තැම්බර් 21 වන දින, දිස්ත්රික් පොලිස් පරීක්ෂකවරයා වකයා වෙත ෆීජියන් ගණනාවක් රැගෙන ගිය අතර, ඔවුන් නිරායුධව සිටින බව නොදැන වොන් ලක්නර් නොදැනුවත්වම යටත් විය.
ෆීජියන් ජනතාව සූරාකෑමට ඇති අකමැත්ත උපුටා දක්වමින් යටත් විජිත බලධාරීන් ෆීජියන්වරුන්ට බඳවා ගැනීමට ඉඩ දුන්නේ නැත. ප්රධාන තරාතිරමේ ෆීජි ජාතිකයෙකු වූ කකෝබාවුගේ මී මුනුපුරෙකු වූ ඔහු ප්රංශ විදේශ හමුදාවට එක් වූ අතර ප්රංශයේ ඉහළම හමුදා සම්මානය වන ක්රොයික්ස් ඩි ගුවර් ලබා ගත්තේය. ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්ව විද්යාලයේ නීති උපාධියක් සම්පූර්ණ කිරීමෙන් පසු, මෙම ප්රධානියාම 1921 දී යුද වීරයෙකු සහ රටේ පළමු විශ්ව විද්යාල උපාධිධාරියෙකු ලෙස ෆීජි වෙත ආපසු ගියේය. ඊළඟ වසරවලදී, රටු සර් ලාලා සුකුනා, පසුව හැඳින්වූ පරිදි, ෆීජි හි බලවත්ම ප්රධානියා ලෙස තමාව ස්ථාපිත කර ගත් අතර පසුව නූතන ෆීජි ජාතිය බවට පත්වන දේ සඳහා කළල ආයතන ව්යාජ ලෙස සකස් කළේය.
දෙවන ලෝක යුද්ධය වන විට, එක්සත් රාජධානිය ස්වදේශිකයන් බඳවා නොගැනීමේ ප්රතිපත්තිය ආපසු හරවා තිබූ අතර, දහස් ගණනක් ෆීජි ජාතිකයන් කකෝබාවුගේ තවත් මී මුනුපුරෙකු වන රටු සර් එඩ්වඩ් කකෝබාවුගේ අණ යටතේ පැවති ෆීජි පාබල රෙජිමේන්තුව සඳහා ස්වේච්ඡාවෙන් ඉදිරිපත් විය. යුද්ධය අතරතුර, රෙජිමේන්තුව නවසීලන්ත සහ ඕස්ට්රේලියානු හමුදා ඒකකවලට අනුයුක්ත කරන ලදී. එහි මධ්යම පිහිටීම නිසා, ෆීජි මිත්ර පාක්ෂිකයින්ගේ පුහුණු කඳවුරක් ලෙස තෝරා ගන්නා ලදී. නාඩි හි (පසුව ජාත්යන්තර ගුවන් තොටුපළක් බවට පත් වූ) ගුවන් පථයක් ඉදිකරන ලද අතර, වෙරළ තීරයේ තුවක්කු ස්ථානගත කරන ලදී. සොලමන් දූපත් ව්යාපාරයේ නිර්භීතකම සඳහා ෆීජියන් කීර්තියක් ලබා ගත් අතර, එක් යුද වාර්තාකරුවෙකු ඔවුන්ගේ සැඟවී සිටීමේ උපක්රම "වෙල්වට් අත්වැසුම් සමඟ මරණය" ලෙස විස්තර කළේය. බුගන්විල් සටනේදී ඔහුගේ නිර්භීතකමේ ප්රතිඵලයක් ලෙස, යුකාටා හි කෝප්රල් සෙෆනායා සුකනයිවාලුට මරණින් පසු වික්ටෝරියා කුරුසය පිරිනමන ලදී.
වගකිවයුතු රජය සහ නිදහස
වගකිවයුතු රජයක් හඳුන්වා දීමේ අරමුණින් ව්යවස්ථාමය වෙනස්කම් සාකච්ඡා කිරීම සඳහා 1965 ජූලි මාසයේදී ලන්ඩනයේ ව්යවස්ථාමය සමුළුවක් පැවැත්විණි. ඒ.ඩී. පටෙල්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් ඉන්දු-ෆීජියන්වරු, පොදු ඡන්දදායක ලැයිස්තුවක විශ්වීය ඡන්ද අයිතිය මගින් තේරී පත් වන, සම්පූර්ණයෙන්ම තේරී පත් වූ ව්යවස්ථාදායකයක් සහිත පූර්ණ ස්වයං පාලනයක් වහාම හඳුන්වා දෙන ලෙස ඉල්ලා සිටියහ. ඉන්දු-ෆීජියන් ආධිපත්යය දරන රජයක් බලයට පත් වුවහොත් ස්වදේශිකව හිමි ඉඩම් සහ සම්පත් කෙරෙහි පාලනය අහිමි වේ යැයි තවමත් බිය වූ ජනවාර්ගික ෆීජියන් නියෝජිත පිරිස විසින් මෙම ඉල්ලීම් දැඩි ලෙස ප්රතික්ෂේප කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, ෆීජි ස්වයං පාලනයට ගෙන ඒමට සහ අවසානයේ නිදහස ලබා ගැනීමට ඔවුන් අධිෂ්ඨාන කරගෙන සිටින බව බ්රිතාන්යයන් පැහැදිලි කළහ. ඔවුන්ගේ තේරීමක් නොමැතිකම පිළිගනිමින්, ෆීජි ප්රධානීන් තමන්ට ලබා ගත හැකි හොඳම ගනුදෙනුව සඳහා සාකච්ඡා කිරීමට තීරණය කළහ.
සම්මුතීන් මාලාවක් 1967 දී කැබිනට් ආණ්ඩු ක්රමයක් ස්ථාපිත කිරීමට හේතු වූ අතර, පළමු ප්රධාන අමාත්යවරයා ලෙස රතු කමිසේස් මාරා පත් විය. 1969 දී පටෙල්ගේ මරණයෙන් පසු ප්රධාන වශයෙන් ඉන්දු-ෆීජියන් ජාතික සම්මේලන පක්ෂයේ නායකත්වය භාරගත් මාරා සහ සිඩික් කෝයා අතර පැවති සාකච්ඡා, 1970 අප්රේල් මාසයේදී ලන්ඩනයේ පැවති දෙවන ව්යවස්ථාමය සමුළුවකට මඟ පෑදූ අතර, එහිදී ෆීජි ව්යවස්ථාදායක සභාව පොදුරාජ්ය මණ්ඩලය තුළ සම්පූර්ණයෙන්ම ස්වෛරී සහ ස්වාධීන ජාතියක් ලෙස නිදහස සඳහා සම්මුති මැතිවරණ සූත්රයක් සහ කාලසටහනක් සඳහා එකඟ විය. ව්යවස්ථාදායක සභාව ද්වි-මණ්ඩල පාර්ලිමේන්තුවක් සමඟ ප්රතිස්ථාපනය කරනු ලබන අතර, ෆීජියන් ප්රධානීන් සහ ජනප්රියව තේරී පත් වූ නියෝජිත මන්ත්රී මණ්ඩලයක් ආධිපත්යය දරන සෙනෙට් සභාවක් ඇත. සාමාජිකයින් 52 දෙනෙකුගෙන් යුත් මන්ත්රී මණ්ඩලයේ, ස්වදේශික ෆීජියන් සහ ඉන්දු-ෆීජියන් සඳහා ආසන 22 බැගින් වෙන් කරනු ලබන අතර, ඉන් 12 ක් දැඩි ලෙස වාර්ගික භූමිකාවන් මත ලියාපදිංචි ඡන්දදායකයින්ගෙන් සමන්විත වාර්ගික මැතිවරණ කොට්ඨාශ නියෝජනය කරන අතර, තවත් 10 ක් වාර්ගිකත්වය අනුව සාමාජිකයින් වෙන් කරන ලද නමුත් විශ්වීය ඡන්ද අයිතියෙන් තේරී පත් වූ ජාතික මැතිවරණ කොට්ඨාශ නියෝජනය කරයි. තවත් ආසන 8 ක් "සාමාන්ය ඡන්දදායකයින්" සඳහා වෙන් කරන ලදී - යුරෝපීයයන්, චීන ජාතිකයන්, බනාබන් දූපත් වැසියන් සහ අනෙකුත් සුළු ජාතීන්; මෙයින් 3 ක් "වාර්ගික" සහ 5 "ජාතික" විය. මෙම සම්මුතියත් සමඟ, ෆීජි ස්වාධීන වන බවට එකඟ විය.
1970 ඔක්තෝබර් 9 වන දින අගනුවර වන සුවා හි හිරු බැස යෑමේදී බ්රිතාන්ය ධජය වන යුනියන් ජැක් අවසන් වරට පහත් කරන ලදී. 1970 ඔක්තෝබර් 10 වන දින උදෑසන අලුයම පසු ෆීජි ධජය එසවූ අතර, මධ්යම රාත්රියේදී රට නිල වශයෙන් ස්වාධීන විය.
නිදහස
1987 කුමන්ත්රණය
1970 දී බ්රිතාන්යයන් ෆීජිට නිදහස ලබා දුන්නේය. 1987 දී හමුදා කුමන්ත්රණ දෙකකින් ප්රජාතන්ත්රවාදී පාලනයට බාධා ඇති විය, රජය ඉන්දු-ෆීජියන් (ඉන්දියානු) ප්රජාව විසින් ආධිපත්යය දරන බවට වර්ධනය වන මතයක් හේතුවෙන්. 1987 දෙවන කුමන්ත්රණයෙන් ෆීජි රාජාණ්ඩුව සහ ආණ්ඩුකාර ජෙනරාල් යන දෙදෙනාම විධායක නොවන ජනාධිපතිවරයෙකු විසින් ප්රතිස්ථාපනය කරන ලද අතර රටේ නම ෆීජි ඩොමීනියන් සිට ෆීජි ජනරජය ලෙසත් පසුව 1997 දී ෆීජි දූපත් ජනරජය ලෙසත් වෙනස් විය. කුමන්ත්රණ දෙක සහ ඒ සමඟ ඇති වූ සිවිල් නොසන්සුන්තාව දැඩි ඉන්දු-ෆීජියන් සංක්රමණයට දායක විය; එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස ජනගහන අලාභය ආර්ථික දුෂ්කරතාවන්ට හේතු වූ අතර මෙලනේසියානුවන් බහුතරය බවට පත්වීම සහතික විය.
1990 දී, නව ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව දේශපාලන ක්රමයේ වාර්ගික ෆීජි ආධිපත්යය ආයතනගත කළේය. ඒකපාර්ශ්විකව පනවන ලද ව්යවස්ථාවට විරුද්ධ වීමට සහ 1970 ව්යවස්ථාව ප්රතිෂ්ඨාපනය කිරීමට වාර්ගික වෙනස්කම් කිරීම්වලට එරෙහි කණ්ඩායම (GARD) පිහිටුවන ලදී. 1992 දී 1987 කුමන්ත්රණය සිදු කළ ලුතිනන් කර්නල් සිටෙව්නි රබුකා නව ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව යටතේ පැවති මැතිවරණයෙන් පසු අගමැති ධුරයට පත් විය. වසර තුනකට පසු, රබුකා ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා සමාලෝචන කොමිසම පිහිටුවන ලද අතර, එය 1997 දී ස්වදේශික ෆීජියන් සහ ඉන්දු-ෆීජියන් ප්රජාවන්ගේ බොහෝ නායකයින්ගේ සහාය ඇතිව නව ව්යවස්ථාවක් ලිවීය. ෆීජි නැවත පොදුරාජ්ය මණ්ඩලයට ඇතුළත් කරන ලදී.
2000 කුමන්ත්රණය
2000 දී, ජෝර්ජ් ස්පයිට් විසින් කුමන්ත්රණයක් උසිගන්වන ලද අතර, එය 1997 දී නව ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව සම්මත කිරීමෙන් පසු රටේ පළමු ඉන්දු-ෆීජියන් අගමැති බවට පත් වූ මහේන්ද්ර චෞද්රිගේ රජය ඵලදායී ලෙස පෙරලා දැමීය. ජනාධිපති රතු සර් කමිසේස් මාරාගේ ඉල්ලා අස්වීමෙන් පසු, සමහර විට බලහත්කාරයෙන්, කොමදෝරු ෆ්රෑන්ක් බයිනිමාරාම විධායක බලය භාර ගත්තේය. 2000 දී පසුව, සුවාවේ රැජින එලිසබෙත් බැරැක්කයට කැරලිකාර සොල්දාදුවන් කඩා වැදුණු විට ෆීජි කැරලි දෙකකින් දෙදරුම් කෑවේය. ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව නැවත ස්ථාපිත කිරීමට මහාධිකරණය නියෝග කළ අතර, 2001 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ප්රජාතන්ත්රවාදය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා මහ මැතිවරණයක් පවත්වන ලද අතර එය අන්තර්කාලීන අගමැති ලයිසේනියා කරසේගේ සොකොසෝකෝ ඩුවාටා නි ලෙවෙනිවාවා පක්ෂය විසින් ජයග්රහණය කරන ලදී.
2005 දී, බොහෝ මතභේද මධ්යයේ කරසේ රජය 2000 කුමන්ත්රණයේ වින්දිතයින්ට වන්දි සහ එහි අපරාධකරුවන්ට සමාව නිර්දේශ කිරීමට බලය ඇති සංහිඳියාව සහ එක්සත් කොමිසමක් යෝජනා කළේය. කෙසේ වෙතත්, හමුදාව, විශේෂයෙන් ජාතියේ ඉහළම හමුදාපති ෆ්රෑන්ක් බයිනිමාරාම, මෙම පනතට දැඩි ලෙස විරුද්ධ විය. ප්රචණ්ඩ කුමන්ත්රණයට දායක වූ වත්මන් රජයේ ආධාරකරුවන්ට සමාව ලබා දීම ව්යාජයක් බව පැවසූ විරුද්ධවාදීන් සමඟ බයිනිමාරාම එකඟ විය. මැයි මාසය පුරාම සහ ජුනි සහ ජූලි මාසවල නොනවත්වා පැවති නීති සම්පාදනයට ඔහු එල්ල කළ ප්රහාරය, රජය සමඟ ඔහුගේ දැනටමත් නොසන්සුන් සම්බන්ධතාවය තවදුරටත් පළුදු කළේය.
2006 කුමන්ත්රණය
2006 නොවැම්බර් අග සහ දෙසැම්බර් මුලදී, බයිනිමාරාම 2006 ෆීජි කුමන්ත්රණයට දායක විය. පාර්ලිමේන්තුවට පනතක් ඉදිරිපත් කිරීමෙන් පසු බයිනිමාරාම ඉල්ලීම් ලැයිස්තුවක් කරසේට භාර දුන් අතර, එයින් කොටසක් 2000 කුමන්ත්රණයට සහභාගී වූවන්ට සමාව ලබා දීමට ඉඩ තිබුණි. මෙම ඉල්ලීම්වලට එකඟ වීමට හෝ ඔහුගේ තනතුරෙන් ඉල්ලා අස්වීමට ඔහු කරසේට දෙසැම්බර් 4 වන දින අවසාන දිනයක් ලබා දුන්නේය. කරසේ එකඟ වීම හෝ ඉල්ලා අස්වීම දැඩි ලෙස ප්රතික්ෂේප කළ අතර, දෙසැම්බර් 5 වන දින ජනාධිපති රතු ජොසෙෆා ඉලොයිලෝ බයිනිමාරාම හමුවීමෙන් පසු පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැරීමේ නීතිමය නියෝගයකට අත්සන් තැබීය.
රජයේ දූෂණ උපුටා දක්වමින්, බයිනිමාරාම 2006 දෙසැම්බර් 5 වන දින 2000 කුමන්ත්රණයකින් පසු ඔහු පත් කළ අගමැතිට එරෙහිව හමුදා අත්පත් කර ගැනීමක් සිදු කළේය. කොමදෝරුවරයා ජනාධිපති ධුරයේ බලතල භාරගෙන පාර්ලිමේන්තුව විසුරුවා හැර, හමුදාවට අත්පත් කර ගැනීම දිගටම කරගෙන යාමට මග පෑදීය. තේරී පත් වූ අගමැති ලයිසේනියා කරසේ සහ බයිනිමාරාම අතර ගැටුමෙන් පසු සති ගණනාවක් පුරා පැවති සමපේක්ෂනයේ කූටප්රාප්තිය මෙම කුමන්ත්රණය විය. බයිනිමාරාම අගමැතිට ඉල්ලීම් සහ කාල සීමාවන් නැවත නැවතත් නිකුත් කර තිබුණි. 2000 කුමන්ත්රණයට සම්බන්ධ වූවන්ට සමාව දීම සඳහා නීති සම්පාදනය කිරීම සඳහා විශේෂ ගැටළුවක් විය. බයිනිමාරාම ජෝනා සෙනිලගකාලි භාරකාර අගමැති ලෙස නම් කළේය. ඊළඟ සතියේ බයිනිමාරාම ජනාධිපති රතු ජොසෙෆා ඉලොයිලෝ වෙත විධායක බලතල නැවත ලබා දෙන ලෙස මහා ප්රධානීන්ගේ කවුන්සිලයෙන් ඉල්ලා සිටින බව පැවසීය.
2007 ජනවාරි 4 වන දින, හමුදාව ඉලොයිලෝ වෙත විධායක බලය නැවත ලබා දෙන බව නිවේදනය කළේය, ඔහු හමුදාවේ ක්රියා අනුමත කරමින් විකාශනයක් කළේය. ඊළඟ දවසේ, ඉලොයිලෝ විසින් බයිනිමාරාම අන්තර්කාලීන අගමැති ලෙස නම් කරන ලදී, එයින් ඇඟවෙන්නේ හමුදාව තවමත් ඵලදායී ලෙස පාලනය කරන බවයි. අත්පත් කර ගැනීමෙන් පසුව, අන්තර්කාලීන පාලනය විවේචනය කළ සමහරක් බිය ගැන්වීම් පිළිබඳ වාර්තා මතු විය.
2009 බලය මාරු කිරීම
2009 අප්රේල් මාසයේදී, ෆීජි අභියාචනාධිකරණය, බයිනිමාරාම විසින් කරසේගේ රජය අත්පත් කර ගැනීම නීත්යානුකූල බවට මහාධිකරණ තීන්දුව අවලංගු කළ අතර, අන්තර්කාලීන රජය නීති විරෝධී බව ප්රකාශ කළේය. බයිනිමාරාම ඔහුගේ රජය සමඟ වහාම අන්තර්කාලීන අගමැති ධුරයෙන් ඉවත් වීමට එකඟ වූ අතර, ජනාධිපති ඉලෝයිලෝ නව අගමැතිවරයෙකු පත් කිරීමට නියමිතව සිටියේය. ජනාධිපති ඉලෝයිලෝ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව අවලංගු කළ අතර, සියලුම විනිසුරුවරුන් සහ මහ බැංකුවේ අධිපතිවරයා ඇතුළු ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව යටතේ සිටින සියලුම තනතුරු දරන්නන් ඉවත් කළේය. ඔහුගේම වචන වලින් කිවහොත්, ඔහු "නව නීති නියෝගයක් යටතේ ෆීජි රාජ්යයේ ප්රධානියා ලෙස [තමන්] පත් කර ගත්තේය". ඉන්පසු ඔහු තම "නව නියෝගය" යටතේ බයිනිමාරාම අන්තර්කාලීන අගමැති ලෙස නැවත පත් කළ අතර අභ්යන්තර සංචාර සීමා කරමින් සහ මාධ්ය වාරණයට ඉඩ සලසන "පොදු හදිසි රෙගුලාසියක්" පැනවීය.
2009 මැයි 2 වන දින, පොරොන්දු වූ දිනය වන විට ප්රජාතන්ත්රවාදී මැතිවරණ පැවැත්වීමට අපොහොසත් වීම හේතුවෙන්, පැසිෆික් දූපත් සංසදයට සහභාගී වීමෙන් අත්හිටුවන ලද පළමු ජාතිය බවට ෆීජි පත්විය. කෙසේ වෙතත්, එය සංසදයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස පවතී.
2009 සැප්තැම්බර් 1 වන දින, ෆීජි පොදුරාජ්ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගෙන් අත්හිටුවන ලදී. 2006 කුමන්ත්රණයෙන් පසු පොදුරාජ්ය මණ්ඩලීය ජාතීන් ඉල්ලා සිටි පරිදි, 2010 වන විට බයිනිමාරාම මැතිවරණය පැවැත්වීමට අපොහොසත් වූ බැවින් මෙම පියවර ගන්නා ලදී. බහු-වාර්ගික සුළුතරයන්ගේ වියදමින් වාර්ගික ෆීජියන්වරුන්ට බෙහෙවින් අනුග්රහය දක්වන ඡන්ද ක්රමයක් අවසන් කිරීමට වැඩි කාලයක් අවශ්ය බව බයිනිමාරාම ප්රකාශ කළේය. ඔහු ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව අත්හිටුවා ඇති බවත්, විරුද්ධවාදීන් අත්අඩංගුවට ගෙන රඳවා තබා ගැනීමෙන් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම්වලට වගකිව යුතු බවත් විචාරකයින් කියා සිටියේය.
ඔහුගේ 2010 අලුත් අවුරුදු දේශනයේදී, බයිනිමාරාම මහජන හදිසි රෙගුලාසි (PER) ඉවත් කිරීම නිවේදනය කළේය. කෙසේ වෙතත්, PER 2012 ජනවාරි වන තෙක් අවලංගු නොකළ අතර, මහජන රැස්වීම් ප්රතිසංවිධානය කර කැඳවූ පළමු සංවිධානය සුව දර්ශන සමාජය විය. PER 2009 අප්රේල් මාසයේදී පෙර ව්යවස්ථාව අවලංගු කරන විට ක්රියාත්මක විය. PER කථනය, මහජන රැස්වීම් සහ ප්රවෘත්ති මාධ්ය වාරණය සඳහා සීමාවන් පැනවීමට ඉඩ දී ඇති අතර ආරක්ෂක හමුදාවන්ට අමතර බලතල ලබා දී තිබුණි. 2014 මැතිවරණ පැවැත්වූ නව ව්යවස්ථාවකට මඟ පාදන රටපුරා උපදේශන ක්රියාවලියක් ද ඔහු නිවේදනය කළේය.
2011 පෙබරවාරි මාසයේදී රටේ නිල නාමය ෆීජි ජනරජය ලෙස ප්රතිවර්තනය කරන ලදී.
2014 සිට
2014 මාර්තු 14 වන දින, පොදුරාජ්ය මණ්ඩලීය අමාත්ය ක්රියාකාරී කණ්ඩායම ෆීජි පොදුරාජ්ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සංවිධානයෙන් සම්පූර්ණ අත්හිටුවීම පොදුරාජ්ය මණ්ඩලීය කවුන්සිලවලින් අත්හිටුවීමක් බවට වෙනස් කිරීමට ඡන්දය දුන් අතර, එමඟින් ඔවුන්ට 2014 පොදුරාජ්ය මණ්ඩලීය ක්රීඩා උළෙල ඇතුළුව පොදුරාජ්ය මණ්ඩලීය ක්රියාකාරකම් ගණනාවකට සහභාගී වීමට ඉඩ සැලසුණි. 2014 සැප්තැම්බර් මාසයේදී අත්හිටුවීම ඉවත් කරන ලදී.
අගමැති ෆ්රෑන්ක් බයිනිමාරාමගේ නායකත්වයෙන් යුත් ෆීජිෆස්ට් පක්ෂය, 2014 මැතිවරණයේදී සහ 2018 මැතිවරණයේදී පටු ලෙස රටේ ආසන 51 කින් යුත් පාර්ලිමේන්තුවේ පූර්ණ බහුතරයක් දිනා ගත්තේය. 2021 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, ටුයි මැකුවාටා රටු විලියම් කටෝනිවෙරේ පාර්ලිමේන්තුව විසින් ෆීජි හි නව ජනාධිපතිවරයා ලෙස තේරී පත් විය.
2022 දෙසැම්බර් 24 වන දින, මහජන සන්ධානයේ (PAP) ප්රධානියා වන සිටෙව්නි රබුකා, 2022 දෙසැම්බර් මහ මැතිවරණයෙන් පසු, බයිනිමාරාමගෙන් පසු ෆීජි හි 12 වන අගමැති ධුරයට පත්විය.
භූගෝලය
ෆීජි හවායි සිට නිරිත දෙසින් කිලෝමීටර් 5,100 (සැතපුම් 3,200) ක් දුරින් සහ ඕස්ට්රේලියාවේ සිඩ්නි සිට කිලෝමීටර් 3,150 (සැතපුම් 1,960) ක් දුරින් පිහිටා ඇත. ෆීජි යනු නිරිතදිග පැසිෆික් සාගරයේ කේන්ද්රස්ථානය වන අතර, වනුවාටු සහ ටොන්ගා අතර මැද පිහිටා ඇත. මෙම දූපත් සමූහය 176° 53′ නැගෙනහිර සහ 178° 12′ බටහිර අතර පිහිටා ඇත. මෙම දූපත් සමූහය දළ වශයෙන් වර්ග සැතපුම් 498,000 (කිලෝමීටර් 1,290,000) වන අතර සියයට 2 කටත් වඩා අඩු ප්රමාණයක් වියළි භූමියකි. 180° මධ්යධරණිය ටවියුනි හරහා දිව යයි, නමුත් ජාත්යන්තර දින රේඛාව ෆීජි කණ්ඩායමේ සියලුම දෙනාට ඒකාකාර කාලය (UTC+12) ලබා දීම සඳහා නැමී ඇත. රොටුමා හැරුණු විට, ෆීජි කණ්ඩායම 15° 42′ සහ 20° 02′ දකුණ අතර පිහිටා ඇත. රොටුමා දූපත පිහිටා ඇත්තේ සමූහයට උතුරින් නාවික සැතපුම් 220ක් (කිලෝමීටර 410; සැතපුම් 250) සහ සුවා සිට නාවික සැතපුම් 360ක් (කිලෝමීටර 670; සැතපුම් 410) දුරින්, සමකයට දකුණින් 12° 30′ දුරිනි.
ෆීජි දූපත වර්ග කිලෝමීටර 194,000ක් (වර්ග සැතපුම් 75,000) පමණ මුළු භූමි ප්රමාණය ආවරණය කරයි, එයින් 10%ක් පමණ ගොඩබිම වේ. ෆීජි දූපත් 332 කින් (ඉන් 106ක් ජනාවාස වී ඇත) සහ කුඩා දූපත් 522කින් සමන්විත වේ. වඩාත්ම වැදගත් දූපත් දෙක වන්නේ වීටි ලෙවු සහ වනුවා ලෙවු වන අතර ඒවා රටේ මුළු භූමි ප්රමාණයෙන් හතරෙන් තුනක් පමණ වේ. දූපත් කඳුකර වන අතර මීටර් 1,324 (අඩි 4,341) දක්වා කඳු මුදුන් ඇති අතර ඝන නිවර්තන වනාන්තරවලින් වැසී ඇත.
උසම ස්ථානය වීටි ලෙවු හි ටොමනිවි කන්දයි. වීටි ලෙවු අගනුවර සුවා නගරයට සත්කාරකත්වය සපයන අතර ජනගහනයෙන් හතරෙන් තුනකට ආසන්න පිරිසකට නිවහන වේ. අනෙකුත් වැදගත් නගර අතර නාඩි (ජාත්යන්තර ගුවන්තොටුපළේ පිහිටීම) සහ විශාල උක් මෝල් සහ වරායක් සහිත ෆීජි හි දෙවන විශාලතම නගරය වන ලෞටෝකා ඇතුළත් වේ.
වනුවා ලෙවු හි ප්රධාන නගර වන්නේ ලැබසා සහ සැවුසාවු ය. අනෙකුත් දූපත් සහ දූපත් කණ්ඩායම් අතරට ටවේනි සහ කඩවු (පිළිවෙලින් තුන්වන සහ සිව්වන විශාලතම දූපත්), මාමානුකා සමූහය (නාඩි අසලින් මදක් ඔබ්බට) සහ යසාවා සමූහය ඇතුළත් වන අතර ඒවා ජනප්රිය සංචාරක ගමනාන්ත වන සුවා නගරයෙන් ඔබ්බට ලොමයිවිටි සමූහය සහ දුරස්ථ ලාවු සමූහය වේ. රොටුමා ෆීජි හි විශේෂ පරිපාලන තත්වයක් ඇත. ජනාවාස නොවූ ගල්පරයක් වන සෙවා-ඉ-රා, ප්රධාන දූපත් සමූහයට නිරිත දෙසින් නාවික සැතපුම් 250 ක් (කිලෝමීටර් 460; සැතපුම් 290) පමණ දුරින් පිහිටා ඇත.
ෆීජි හි පරිසර කලාප දෙකක් ඇත: ෆීජි නිවර්තන තෙත් වනාන්තර සහ ෆීජි නිවර්තන වියළි වනාන්තර. එයට 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ සාමාන්ය ලකුණු 8.35/10 ක් තිබූ අතර, එය රටවල් 172 න් ගෝලීය වශයෙන් 24 වන ස්ථානයට පත්විය.
දේශගුණය
ෆීජි හි දේශගුණය නිවර්තන සාගර සහ උණුසුම් වසර පුරා අවම අන්තයන් සමඟ පවතී. උණුසුම් සමය නොවැම්බර් සිට අප්රේල් දක්වා වන අතර සිසිල් සමය මැයි සිට ඔක්තෝබර් දක්වා පවතී. සිසිල් සමයේ උෂ්ණත්වය සාමාන්යයෙන් 22 °C (72 °F). වර්ෂාපතනය විචල්ය වන අතර, උණුසුම් සමය විශේෂයෙන් රට අභ්යන්තරයේ අධික වර්ෂාපතනයක් අත්විඳියි. විශාල දූපත් සඳහා, වයඹ දිග කොටස් වලට වඩා දූපත් වල ගිනිකොනදිග කොටස් වල වර්ෂාපතනය වැඩි වන අතර එම ප්රදේශවල කෘෂිකර්මාන්තයට ප්රතිවිපාක ඇත. සුළං මධ්යස්ථ වේ, නමුත් සුළි සුළං වාර්ෂිකව එක් වරක් (දශකයකට 10-12 වතාවක්) සිදු වේ.
ෆීජි හි දේශගුණික විපර්යාස රටට සුවිශේෂී ගැටළුවක් - දූපත් රාජ්යයක් ලෙස, ෆීජි මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම, වෙරළබඩ ඛාදනය සහ ආන්තික කාලගුණයට විශේෂයෙන් ගොදුරු වේ. උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමත් සමඟ මෙම වෙනස්කම් ෆීජි ප්රජාවන් අවතැන් කරනු ඇති අතර ජාතික ආර්ථිකයට බාධාවක් වනු ඇත - රටේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට විශාලතම දායකත්වය සපයන සංචාරක, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ධීවර කර්මාන්තය, දේශගුණික විපර්යාස මගින් දැඩි ලෙස බලපානු ඇත, එමඟින් දරිද්රතාවය සහ ආහාර අනාරක්ෂිතභාවය වැඩි වේ. කියෝතෝ ප්රොටෝකෝලය සහ පැරිස් දේශගුණික ගිවිසුම යන දෙකෙහිම පාර්ශවයක් ලෙස, ෆීජි 2050 වන විට ශුද්ධ-ශුන්ය විමෝචනය ලබා ගැනීමට බලාපොරොත්තු වන අතර එය ජාතික ප්රතිපත්ති සමඟ දේශගුණික විපර්යාසවල බලපෑම් අවම කිරීමට උපකාරී වේ. දේශගුණික විපර්යාසවලින් අවදානමට ලක්ව ඇති ෆීජි සහ අනෙකුත් දූපත් රාජ්යයන් (නියු, සොලමන් දූපත්, ටුවාලු, ටොංගා සහ වනුවාටු) "ෆොසිල ඉන්ධන රහිත පැසිෆික් කලාපයකට සාධාරණ සංක්රාන්තියක් සඳහා පෝර්ට් විලා ඇමතුම" දියත් කළ අතර, පොසිල ඉන්ධන ක්රමයෙන් ඉවත් කිරීම සහ පුනර්ජනනීය බලශක්තියට 'වේගවත් හා සාධාරණ සංක්රාන්තිය' සහ පරිසර විනාශයේ අපරාධ හඳුන්වා දීම ඇතුළු පාරිසරික නීතිය ශක්තිමත් කිරීම ඉල්ලා සිටියේය.
රජය සහ දේශපාලනය
ෆීජි හි දේශපාලනය සාමාන්යයෙන් සිදුවන්නේ පාර්ලිමේන්තු නියෝජිත ප්රජාතන්ත්රවාදී ජනරජයක රාමුවක් තුළ වන අතර එහිදී ෆීජි අගමැති රජයේ ප්රධානියා වන අතර ජනාධිපතිවරයා රාජ්ය නායකයා වන අතර බහු-පක්ෂ පද්ධතියක රාමුවක් තුළ ය. විධායක බලය රජය විසින් ක්රියාත්මක කරනු ලැබේ, ව්යවස්ථාදායක බලය රජය සහ ෆීජි පාර්ලිමේන්තුව යන දෙකටම පවරා ඇති අතර අධිකරණය විධායකයෙන් සහ ව්යවස්ථාදායකයෙන් ස්වාධීන වේ.
2014 සැප්තැම්බර් 17 වන දින මහ මැතිවරණයක් පැවැත්විණි. බයිනිමාරාමගේ ෆීජිෆස්ට් පක්ෂය 59.2% ක ඡන්ද ප්රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ජයග්රහණය කළ අතර, ඕස්ට්රේලියාව, ඉන්දියාව සහ ඉන්දුනීසියාව යන රටවල ජාත්යන්තර නිරීක්ෂකයින් පිරිසක් විසින් මැතිවරණය විශ්වාසදායක ලෙස සලකනු ලැබීය.
2018 මැතිවරණයේදී ෆීජිෆස්ට් ප්රකාශිත මුළු ඡන්දවලින් සියයට 50.02 ක් ලබා ගනිමින් ජයග්රහණය කළේය. එය පාර්ලිමේන්තුවේ පූර්ණ බහුතරයක් හිමිකරගෙන ආසන 51 න් 27 ක් දිනා ගත්තේය. සමාජ ප්රජාතන්ත්රවාදී ලිබරල් පක්ෂය (SODELPA) ඡන්ද ප්රතිශතයෙන් සියයට 39.85 ක් ලබා ගනිමින් දෙවන ස්ථානයට පත්විය.
2022 මැතිවරණයේදී FijiFirst හට එහි පාර්ලිමේන්තු බහුතරය අහිමි විය. සෝෂල් ලිබරල් ඩිමොක්රටික් පක්ෂයේ (සොඩෙල්පා) පිටුබලය ඇතිව පීපල්ස් එලියන්ස් පක්ෂයේ සිටිවේනි රබුකා ෆ්රෑන්ක් බයිනිමාරාමගේ අනුප්රාප්තිකයා ලෙස ෆීජි හි නව අගමැති බවට පත් විය.
සන්නද්ධ හමුදා සහ නීතිය ක්රියාත්මක කිරීම
මිලිටරිය සමන්විත වන්නේ ෆීජි ජනරජයේ මිලිටරි බලකායන් 3,500 ක්රියාකාරී සොල්දාදුවන් සහ 6,000 ක රක්ෂිත භටයන්ගෙන් සමන්විත වන අතර, 300 දෙනෙකුගෙන් යුත් නාවික හමුදා ඒකකයක් ඇතුළත් වේ. භූමි බලකායට ෆීජි පාබල රෙජිමේන්තුව (සැහැල්ලු පාබල බලඇණි හයකට සංවිධානය කර ඇති නිත්ය සහ භෞමික බලකාය), ෆීජි ඉංජිනේරු රෙජිමේන්තුව, සැපයුම් ආධාරක ඒකකය සහ බලකා පුහුණු කණ්ඩායම ඇතුළත් වේ. එහි ප්රමාණයට සාපේක්ෂව, ෆීජි සතුව තරමක් විශාල සන්නද්ධ හමුදා ඇති අතර ලෝකයේ විවිධ ප්රදේශවල එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක මෙහෙයුම් සඳහා ප්රධාන දායකත්වයක් ලබා දී ඇත. ඊට අමතරව, 2003 එක්සත් ජනපදය ප්රමුඛ ආක්රමණයෙන් පසු ඉරාකයේ ලාභදායී ආරක්ෂක අංශයේ සේවය කළ හිටපු හමුදා නිලධාරීන් සැලකිය යුතු සංඛ්යාවක් ඇත.
නීතිය ක්රියාත්මක කිරීමේ ශාඛාව ෆීජි පොලිස් බලකායෙන් සහ ෆීජි නිවැරදි කිරීමේ සේවයෙන් සමන්විත වේ.
පරිපාලන අංශ
ෆීජි ප්රධාන අංශ හතරකට බෙදා ඇති අතර ඒවා තවදුරටත් පළාත් 14 කට බෙදා ඇත. ඒවා නම්:
- මධ්යම කලාපයට පළාත් 5 ක් ඇත: නයිටසිරි, නමෝසි, රේවා, සේරුවා සහ තායිලෙව්.
- නැගෙනහිර කලාපයට පළාත් 3 ක් ඇත: කඩවු, ලාවු සහ ලොමයිවිටි.
- උතුරු කලාපයට පළාත් 3ක් ඇත: බුවා, කකවුඩ්රෝව් සහ මැකුවාටා.
- බටහිර කලාපයට පළාත් 3ක් ඇත: බා, නඩ්රෝගා-නවෝසා සහ රා.
සේරු එපෙනිසා කකෝබාවුගේ පාලන සමයේදී ෆීජි රාජ්යය සම්මේලන හෝ ආණ්ඩු තුනකට බෙදා තිබුණි, මේවා දේශපාලන බෙදීම් ලෙස නොසැලකේ, ඒවා තවමත් ස්වදේශික ෆීජිවරුන්ගේ සමාජ බෙදීම්වල වැදගත් යැයි සැලකේ:
| සම්මේලනය | ප්රධානියා |
|---|---|
| කුබුනා | - පුරප්පාඩු - |
| බුරේබසාගා | රෝ ටෙයිමුමු වූකාබා කෙපා |
| ටොවට | රටු නයිකාමා ටවාකේ ලලබලවු |
ආර්ථිකය
වනාන්තර, ඛනිජ සහ මත්ස්ය සම්පත්වලින් සමන්විත ෆීජි, පැසිෆික් දූපත් ආර්ථිකයන් අතරින් වඩාත්ම දියුණු එකක් වුවද, තවමත් විශාල යැපුම් අංශයක් ඇත. 1950 ගණන්වල මේරියන් එම්. ගානේ දූපත් වලට ණය සමිති හඳුන්වා දුන් විට මෙම අංශය යම් ප්රගතියක් අත්විඳින ලදී. ස්වාභාවික සම්පත් අතර දැව, මාළු, රන්, තඹ, අක්වෙරළ තෙල් සහ ජල විදුලිය ඇතුළත් වේ. ෆීජි 1960 සහ 1970 ගණන්වල වේගවත් වර්ධනයක් අත්විඳින නමුත් 1980 ගණන්වල එකතැන පල් විය. 1987 කුමන්ත්රණ තවදුරටත් හැකිලීමට හේතු විය.
කුමන්ත්රණවලින් පසු වසරවල ආර්ථික ලිබරල්කරණය ඇඟලුම් කර්මාන්තයේ උත්පාතයක් සහ සීනි කර්මාන්තයේ ඉඩම් හිමිකම සම්බන්ධයෙන් වර්ධනය වන අවිනිශ්චිතතාවයක් තිබියදීත් ස්ථාවර වර්ධන වේගයක් ඇති කළේය. උක් ගොවීන් සඳහා කල්බදු කල් ඉකුත්වීම (ගොවිපල සහ කර්මාන්තශාලා කාර්යක්ෂමතාව අඩුවීමත් සමඟ) යුරෝපා සංගමය විසින් සීනි සඳහා සහනාධාර ලබා දී තිබියදීත් සීනි නිෂ්පාදනය පහත වැටීමට හේතු වී තිබේ. ෆීජි හි රන් කැණීම් කර්මාන්තය වටුකෝලා හි පිහිටා ඇත.
නාගරීකරණය සහ සේවා අංශයේ ව්යාප්තිය මෑත කාලීන දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනයට දායක වී ඇත. සීනි අපනයන සහ වේගයෙන් වර්ධනය වන සංචාරක කර්මාන්තය - 2003 දී සංචාරකයින් 430,800 ක් වූ අතර ඊළඟ වසරවල වැඩි වීම - විදේශ විනිමයේ ප්රධාන මූලාශ්ර වේ. ෆීජි ආදායම සඳහා සංචාරක ව්යාපාරය මත බෙහෙවින් රඳා පවතී. සීනි සැකසීම කාර්මික ක්රියාකාරකම් වලින් තුනෙන් එකක් වේ. දිගුකාලීන ගැටළු අතර අඩු ආයෝජන සහ අවිනිශ්චිත දේපළ අයිතිවාසිකම් ඇතුළත් වේ.
දකුණු පැසිෆික් කොටස් හුවමාරුව (SPSE) ෆීජි හි ඇති එකම බලපත්රලාභී සුරැකුම්පත් හුවමාරුව වන අතර එය සුවාවේ පිහිටා ඇත. එහි දැක්ම වන්නේ කලාපීය හුවමාරුවක් වීමයි.
සංචාරක ව්යාපාරය
ෆීජි හි සැලකිය යුතු සංචාරක කර්මාන්තයක් ඇති අතර, ජනප්රිය කලාප වන්නේ නාඩි, කොරල් වෙරළ, ඩෙනාරෝ දූපත සහ මමානුකා දූපත් ය. රට අනුව ජාත්යන්තර සංචාරකයින්ගේ විශාලතම ප්රභවයන් වන්නේ ඕස්ට්රේලියාව, නවසීලන්තය සහ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයයි. ෆීජි හි මෘදු කොරල් පර සැලකිය යුතු සංඛ්යාවක් ඇති අතර ස්කූබා කිමිදීම පොදු සංචාරක ක්රියාකාරකමකි. ෆීජි හි සංචාරකයින් සඳහා ප්රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ ප්රධාන වශයෙන් සුදු වැලි සහිත වෙරළ තීරයන් සහ වසර පුරා නිවර්තන කාලගුණයක් සහිත සෞන්දර්යාත්මකව ප්රියජනක දූපත් ය. සාමාන්යයෙන්, ෆීජි යනු මෙම පරාසයේ බොහෝ නවාතැන් පහසුකම් සහිත මධ්යම පරාසයේ මිල ගණන් සහිත නිවාඩු/නිවාඩු ගමනාන්තයකි. එහි විවිධ ලෝක මට්ටමේ තරු පහේ නිවාඩු නිකේතන සහ හෝටල් ද ඇත. දුරස්ථ ප්රදේශවල තවත් අයවැය නිවාඩු නිකේතන විවෘත වෙමින් පවතින අතර එමඟින් වැඩි සංචාරක අවස්ථා ලැබෙනු ඇත. සීඑන්එන් විසින් ෆීජි හි ලෝකාලා දූපත් නිවාඩු නිකේතනය ලොව ලස්සනම දූපත් හෝටල් පහළොවෙන් එකක් ලෙස නම් කරන ලදී.
නිල සංඛ්යාලේඛනවලින් පෙනී යන්නේ 2012 දී අමුත්තන්ගෙන් 75% ක් ප්රකාශ කළේ ඔවුන් නිවාඩුවක්/නිවාඩුවක් සඳහා පැමිණි බවයි. මධුසමය ඉතා ජනප්රියයි, සාමාන්යයෙන් ආදර හැඟීම්බර නිවාඩු ද ඇත. ළමා සමාජ ශාලා සහ නැනී විකල්ප ඇතුළුව කුඩා දරුවන් සඳහා පහසුකම් සහිත පවුල්-හිතකාමී නිවාඩු නිකේතන ද ඇත. ෆීජි හි ජනප්රිය සංචාරක ගමනාන්ත කිහිපයක් තිබේ. සුවා හි තර්ස්ටන් උද්භිද උද්යානය, සිගටෝකා වැලි කඳු සහ කොලෝ-අයි-සුවා වන උද්යානය ප්රධාන භූමියේ (විටි ලෙවු) විකල්ප තුනකි. පිටත දූපත් වල ප්රධාන ආකර්ෂණයක් වන්නේ ස්කූබා කිමිදීමයි.
ෆීජි සංඛ්යාලේඛන කාර්යාංශයට අනුව, කෙටි කාලීන පදනමක් මත ෆීජි වෙත පැමිණෙන බොහෝ අමුත්තන් පහත සඳහන් රටවලින් හෝ පදිංචි ප්රදේශවලින් පැමිණේ:
| රට | 2019 | 2018 | 2017 | 2016 | 2015 |
|---|---|---|---|---|---|
| ඕස්ට්රේලියාව | 367,020 | 365,660 | 365,689 | 360,370 | 367,273 |
| නවසීලන්තය | 205,998 | 198,718 | 184,595 | 163,836 | 138,537 |
| එක්සත් ජනපද | 96,968 | 86,075 | 81,198 | 69,628 | 67,831 |
| චීනය | 47,027 | 49,271 | 48,796 | 49,083 | 40,174 |
| එක්සත් රාජධානිය | 16,856 | 16,297 | 16,925 | 16,712 | 16,716 |
| කැනඩාව | 13,269 | 13,220 | 12,421 | 11,780 | 11,709 |
| ජපානය | 14,868 | 11,903 | 6,350 | 6,274 | 6,092 |
| දකුණු කොරියාව | 6,806 | 8,176 | 8,871 | 8,071 | 6,700 |
| එකතුව | 894,389 | 870,309 | 842,884 | 792,320 | 754,835 |
1932 දී මිස්ටර් රොබින්සන් කෲසෝ චිත්රපටයේ සිට බෲක් ෂීල්ඩ්ස් රඟපෑ ද බ්ලූ ලැගූන් (1980) සහ මිලා ජොවොවිච් සමඟ රිටර්න් ටු ද බ්ලූ ලැගූන් (1991) දක්වා විවිධ හොලිවුඩ් චිත්රපට සඳහා ෆීජි ස්ථානයක් ලෙසද සේවය කර ඇත. ෆීජි හි රූගත කරන ලද අනෙකුත් ජනප්රිය චිත්රපට අතරට Cast Away (2000) සහ Anacondas: The Hunt for the Blood Orchid (2004) ඇතුළත් වේ.
රියැලිටි රූපවාහිනී වැඩසටහනක් වන Survivor හි එක්සත් ජනපද අනුවාදය 2016 දී එහි 33 වන වාරයේ සිට මාමානුකා දූපත් වල එහි අර්ධ වාර්ෂික වාර සියල්ලම රූගත කර ඇත. සාමාන්යයෙන්, දින 39 ක තරඟ දෙකක් අඛණ්ඩව රූගත කරනු ලබන අතර, පළමු වාරය එම වසරේ සරත් සෘතුවේ දී විකාශය වන අතර දෙවන වාරය ඊළඟ වසරේ වසන්තයේ දී විකාශය වේ. මෙය Survivor එක් ස්ථානයක රූගත කළ දීර්ඝතම අඛණ්ඩ කාල පරිච්ඡේදය සනිටුහන් කරයි. 35 වන කතාමාලාව (Survivor: Heroes vs. Healers vs. Hustlers) විකාශය වීමට පෙර, සත්කාරක ජෙෆ් ප්රොබ්ස්ට් එන්ටර්ටේන්මන්ට් වීක්ලි සමඟ සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී පැවසුවේ මාමනුකාස් වැඩසටහන සඳහා ප්රශස්ත ස්ථානය බවත් ඔහු එහි ස්ථිරවම රැඳී සිටීමට කැමති බවත්ය.
ප්රවාහනය
ෆීජි ගුවන්තොටුපළ ෆීජි ලිමිටඩ් (AFL) ෆීජි දූපත් වල පොදු ගුවන්තොටුපළ 15 ක ක්රියාකාරිත්වය සඳහා වගකිව යුතුය. මේවාට ජාත්යන්තර ගුවන්තොටුපළ දෙකක් ඇතුළත් වේ: ෆීජි හි ප්රධාන ජාත්යන්තර දොරටුව වන නාඩි ජාත්යන්තර ගුවන්තොටුපළ සහ ෆීජි හි දේශීය මධ්යස්ථානය වන නෞසෝරි ගුවන්තොටුපළ සහ පිටත දූපත් ගුවන්තොටුපළ 13. ෆීජි හි ප්රධාන ගුවන් සේවය වන්නේ ෆීජි එයාර්වේස් ය.
නාඩි ජාත්යන්තර ගුවන්තොටුපළ මධ්යම නාඩි සිට උතුරින් කිලෝමීටර 9 (සැතපුම් 5.6) ක් දුරින් පිහිටා ඇති අතර එය විශාලතම ෆීජි මධ්යස්ථානය වේ. නෞසෝරි ජාත්යන්තර ගුවන්තොටුපළ සුව නගරයේ සිට ඊසාන දෙසින් කිලෝමීටර 23 (සැතපුම් 14) ක් පමණ වන අතර ඕස්ට්රේලියාව සහ නවසීලන්තයෙන් ගුවන් ගමන් සමඟ ප්රධාන වශයෙන් දේශීය ගමනාගමනයට සේවය කරයි. දෙවන විශාලතම වනුවා ලෙවු දූපතේ ප්රධාන ගුවන්තොටුපළ වන්නේ ලැබසා නගරයට නිරිත දෙසින් වයිකෙල් හි පිහිටි ලැබසා ගුවන්තොටුපළයි. ලැබසා ගුවන්තොටුපළ විසින් හසුරුවන විශාලතම ගුවන් යානය ATR 72 වේ.
ෆීජි හි විශාල දූපත් වල දැරිය හැකි සහ ස්ථාවර සේවාවක් සහිත පුළුල් බස් මාර්ග ඇත. බස් නැවතුම් ස්ථාන ඇති අතර ග්රාමීය ප්රදේශවල බස් රථ ළඟා වන විට බොහෝ විට සරලව ප්රශංසා කරනු ලැබේ. බස් රථ යනු ප්රධාන දූපත් වල නගර අතර පොදු ප්රවාහනයේ සහ මගී ගමනාගමනයේ ප්රධාන ආකාරයයි. බස් රථ අන්තර් දූපත් තොටුපළවල ද සේවය කරයි. බස් ගාස්තු සහ මාර්ග ඉඩම් ප්රවාහන අධිකාරිය (LTA) විසින් නියාමනය කරනු ලැබේ. බස් සහ කුලී රථ රියදුරන් LTA විසින් නිකුත් කරන ලද රාජ්ය සේවා බලපත්ර දරයි. කුලී රථ LTA විසින් බලපත්ර ලබා ඇති අතර රට පුරා පුළුල් ලෙස ක්රියාත්මක වේ. නාගරික, නගර පාදක කුලී රථ හැරුණු විට, ග්රාමීය හෝ අර්ධ ග්රාමීය ප්රදේශවලට සේවය කිරීමට බලපත්ර ලබා ඇති තවත් ඒවා තිබේ.
ෆීජි හි ප්රධාන දූපත් අතර අන්තර්-දූපත් තොටුපළවල් සේවා සපයන අතර, විශාල යාත්රා පැටර්සන් බ්රදර්ස් නැව් සමාගම වැනි රෝල්-ඔන්-රෝල්-ඕෆ් සේවා ක්රියාත්මක කරන අතර, ප්රධාන දූපත වන විටි ලෙව් සහ වනුවා ලෙව් සහ අනෙකුත් කුඩා දූපත් අතර වාහන සහ විශාල භාණ්ඩ ප්රවාහනය කරයි.
විද්යාව සහ තාක්ෂණය
පැපුවා නිව්ගිනියාව හැර, පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන සඳහා දළ දේශීය වියදම් (GERD) සඳහා මෑත කාලීන දත්ත සහිත සංවර්ධනය වෙමින් පවතින එකම පැසිෆික් දූපත් රට ෆීජි ය. ජාතික සංඛ්යාලේඛන කාර්යාංශය 2012 දී GERD/GDP අනුපාතය 0.15% ක් උපුටා දක්වයි. පුද්ගලික අංශයේ පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන (R&D) නොසැලකිය හැකිය. පර්යේෂණ සහ සංවර්ධනය සඳහා රජයේ ආයෝජන කෘෂිකර්මාන්තයට අනුග්රහය දක්වයි. ෆීජි ජාතික සංඛ්යාලේඛන කාර්යාංශයට අනුව, 2007 දී කෘෂිකර්මාන්තය සහ ප්රාථමික නිෂ්පාදනය පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන සඳහා රජයේ වියදමෙන් අඩකටත් වඩා අඩු විය. 2012 වන විට මෙම කොටස 60% දක්වා ඉහළ ගොස් තිබුණි. කෙසේ වෙතත්, විද්යාඥයින් කෘෂිකර්මාන්තයට වඩා භූ විද්යා සහ සෞඛ්ය ක්ෂේත්රයේ බොහෝ දේ ප්රකාශයට පත් කරයි. කෘෂිකාර්මික පර්යේෂණ සඳහා රජයේ වියදම් ඉහළ යාම අධ්යාපනයේ පර්යේෂණවලට අහිතකර ලෙස බලපා ඇති අතර එය 2007 සහ 2012 අතර මුළු පර්යේෂණ වියදම්වලින් 35% දක්වා පහත වැටී ඇත. ෆීජි ජාතික සංඛ්යාලේඛන කාර්යාංශයට අනුව, සෞඛ්ය පර්යේෂණ සඳහා රජයේ වියදම් තරමක් නියතව පවතින අතර එය මුළු රජයේ පර්යේෂණ වියදම්වලින් 5% ක් පමණ වේ.
ෆීජි සෞඛ්ය අමාත්යාංශය 2012 දී දියත් කරන ලද ෆීජි මහජන සෞඛ්ය සඟරාව හරහා ආවේණික පර්යේෂණ ධාරිතාව වර්ධනය කිරීමට උත්සාහ කරයි. පුහුණුව සහ නව තාක්ෂණයට ප්රවේශය තුළින් සෞඛ්ය පර්යේෂණවල ආවේණික ධාරිතාව ගොඩනැගීමට උපකාර කිරීම සඳහා නව මාර්ගෝපදේශ මාලාවක් දැන් ක්රියාත්මක වේ.
ෆීජි විද්යාව හා තාක්ෂණය භාවිතයෙන් එහි බලශක්ති අංශය විවිධාංගීකරණය කිරීමට ද සැලසුම් කරයි. 2015 දී, පැසිෆික් ප්රජාවේ ලේකම් කාර්යාලය නිරීක්ෂණය කළේ "ෆීජි, පැපුවා නිව්ගිනියාව සහ සැමෝවා මහා පරිමාණ ජල විදුලි ව්යාපෘති සමඟ පෙරමුණ ගෙන සිටින අතර, සූර්ය, සුළං, භූ තාප සහ සාගර පදනම් කරගත් බලශක්ති ප්රභවයන් වැනි අනෙකුත් පුනර්ජනනීය බලශක්ති විකල්ප යෙදවීම පුළුල් කිරීමට දැවැන්ත විභවයක් ඇති" බවයි.
2014 දී, පුනර්ජනනීය බලශක්ති මධ්යස්ථානය ෆීජි විශ්ව විද්යාලයේ ක්රියාත්මක වූ අතර, යුරෝපීය සංගමය විසින් අරමුදල් සපයන ලද පැසිෆික් දූපත් රටවල පුනර්ජනනීය බලශක්ති සංවර්ධන කුසලතා සහ ධාරිතා වැඩසටහනේ (EPIC) සහාය ඇතිව. 2013 සිට 2017 දක්වා, යුරෝපීය සංගමය EPIC වැඩසටහනට අරමුදල් සැපයූ අතර, එය පුනර්ජනනීය බලශක්ති කළමනාකරණය පිළිබඳ ශාස්ත්රපති වැඩසටහන් දෙකක් සංවර්ධනය කරන ලදී, එකක් පැපුවා නිව්ගිනියා විශ්ව විද්යාලයේ සහ අනෙක ෆීජි විශ්ව විද්යාලයේ, දෙකම 2016 දී ප්රතීතනය කරන ලදී. ෆීජි හි, වැඩසටහන දියත් කළ දා සිට සිසුන් 45 දෙනෙකු ශාස්ත්රපති උපාධිය සඳහා ලියාපදිංචි වී ඇති අතර තවත් සිසුන් 21 දෙනෙකු 2019 දී හඳුන්වා දුන් අදාළ ඩිප්ලෝමා වැඩසටහනක් හැදෑරූහ.
2020 දී, දේශගුණික විපර්යාස අවම කිරීම සහ අනුවර්තනය සඳහා සහාය වීම සඳහා ෆීජි හි කලාපීය පැසිෆික් ජාතික වශයෙන් තීරණය කරන ලද දායකත්ව මධ්යස්ථාන කාර්යාලය දියත් කරන ලදී. දේශගුණික විපර්යාසවල පෙරමුණු පිළිබඳ පැසිෆික් කතුවරුන් ආපදා වල බලපෑම සහ දේශගුණික ඔරොත්තු දීමේ උපාය මාර්ග පිළිබඳ විද්යාත්මක සාහිත්යයේ අඩු නියෝජනයක් ඇත.
සමාජය
ජන විකාශනය
2017 සංගණනයෙන් ෆීජි හි ජනගහනය 884,887 ක් වූ අතර එය 2007 සංගණනයේදී 837,271 ක් විය. 2007 සංගණනයේදී ජන ඝනත්වය වර්ග කිලෝමීටරයකට වැසියන් 45.8 ක් විය. ෆීජි හි ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 72.1 කි. 1930 ගණන්වල සිට ෆීජි හි ජනගහනය වසරකට 1.1% ක අනුපාතයකින් වැඩි වී ඇත. ජනගහනයේ මධ්යන්ය වයස අවුරුදු 29.9 ක් වූ අතර ස්ත්රී පුරුෂ අනුපාතය එක් කාන්තාවකට පිරිමින් 1.03 කි.
2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ (GHI) ෆීජි හි ලකුණු 10.2 ක් වන අතර එය මධ්යස්ථ කුසගින්නක් පෙන්නුම් කරයි.
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
ෆීජි හි ජනගහනය බොහෝ දුරට ස්වදේශික ෆීජියන්වරුන්ගෙන් (54.3%) සමන්විත වන අතර, ඔවුන් මෙලනේසියානුවන් වන අතර, බොහෝ දෙනෙකුට පොලිනීසියානු සම්භවයක් ඇත; සහ ඉන්දු-ෆීජියන්වරුන් (38.1%), 19 වන සියවසේදී බ්රිතාන්ය යටත් විජිත බලවතුන් විසින් දූපත් වෙත ගෙන එන ලද ඉන්දියානු කොන්ත්රාත් කම්කරුවන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. විවිධ හේතූන් මත සංක්රමණය හරහා පසුගිය දශක දෙක තුළ ඉන්දු-ෆීජියන් සම්භවයක් ඇති ජනගහනයේ ප්රතිශතය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වී ඇත. 2000 කුමන්ත්රණයෙන් පසු කාලයක් සඳහා ඉන්දු-ෆීජියන්වරුන් පළිගැනීම්වලට ලක් විය. දේශපාලන ක්ෂේත්රයේ වාර්ගික ෆීජියන්වරුන් සහ ඉන්දු-ෆීජියන්වරුන් අතර සබඳතා බොහෝ විට පළිගෙන ඇති අතර, ප්රජාවන් දෙක අතර ආතතිය පසුගිය පරම්පරාව පුරා දූපත් වල දේශපාලනය ආධිපත්යය දැරීය. රටේ විවිධ ප්රදේශ අතර දේශපාලන ආතතියේ මට්ටම වෙනස් වේ.
ජනගහනයෙන් 1.2% ක් පමණ රොටුමන් - රොටුමා දූපතේ ස්වදේශිකයන් වන අතර, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතිය ෆීජි හි අනෙකුත් ප්රදේශවලට වඩා ටොංගා හෝ සැමෝවා වැනි රටවල් සමඟ පොදු වේ. යුරෝපීයයන්, චීන ජාතිකයන් සහ අනෙකුත් පැසිෆික් දූපත් සුළුතරයන්ගේ කුඩා නමුත් ආර්ථික වශයෙන් වැදගත් කණ්ඩායම් ද සිටිති. අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල සාමාජිකත්වය 4.5% ක් පමණ වේ. ෆීජි හි ජීවත් වන පුද්ගලයින් 3,000 ක් හෝ 0.3% ක් ඕස්ට්රේලියාවෙන් පැමිණේ.
පවුල සහ ප්රජාව පිළිබඳ සංකල්පය ෆීජි සංස්කෘතියට ඉතා වැදගත් වේ. ආදිවාසී ප්රජාවන් තුළ විස්තෘත පවුලේ බොහෝ සාමාජිකයින් සෘජු භාරකරුවන්ගේ විශේෂිත මාතෘකා සහ භූමිකාවන් අනුගමනය කරනු ඇත. ඥාතිත්වය තීරණය වන්නේ විශේෂිත අධ්යාත්මික නායකයෙකුට දරුවෙකුගේ පරම්පරාව හරහා වන අතර එමඟින් වංශයක් සැබෑ ජීව විද්යාත්මක සම්බන්ධතාවලට ප්රතිවිරුද්ධව සාම්ප්රදායික චාරිත්රානුකූල බැඳීම් මත පදනම් වේ. අධ්යාත්මික නායකයා මත පදනම් වූ මෙම වංශ මාතංගලි ලෙස හැඳින්වේ. මාතංගලි තුළ කුඩා සාමූහික ගණනාවක් ඇත, ඒවා එම්බිටෝ ලෙස හැඳින්වේ. පැවතීම පීතෘමූලික වන අතර සියලු තත්ත්වය පියාගේ පැත්තෙන් ලබා ගනී.
ජන නාම
ෆීජිගේ ව්යවස්ථාවේ සියලුම ෆීජි පුරවැසියන් "ෆීජියන්" ලෙස හැඳින්වේ. පෙර ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවල ෆීජි පුරවැසියන් "ෆීජි දූපත් වැසියන්" ලෙස හැඳින්වූ නමුත්, ෆීජි ජාතිකයන් යන යෙදුම නිල අරමුණු සඳහා භාවිතා කරන ලදී. 2008 අගෝස්තු මාසයේදී, යෝජිත වෙනසක්, සාමය සහ ප්රගතිය සඳහා වූ මහජන ප්රඥප්තිය මහජනතාවට නිකුත් කිරීමට ටික කලකට පෙර, ෆීජි පුරවැසියන්ගේ නම වෙනස් කිරීමට නිර්දේශ කරන බව නිවේදනය කරන ලදී. යෝජනාව සම්මත වුවහොත්, ෆීජි හි සියලුම පුරවැසියන්, ඔවුන්ගේ වාර්ගිකත්වය කුමක් වුවත්, "ෆීජියන්" ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. මෙම යෝජනාව මගින් ස්වදේශික ෆීජියන්වරුන්ගේ ඉංග්රීසි නම "ෆීජියන්" සිට ස්වදේශික ෆීජියන් සඳහා ෆීජියන් භාෂාවේ අන්වර්ථ නාමය වන ඉටෞකි ලෙස වෙනස් කරනු ඇත. බලයෙන් පහ කරන ලද අගමැති ලයිසේනියා කරසේ, "ෆීජියන්" යන නම ස්වදේශික ෆීජියන්වරුන්ට පමණක් අයත් බවත්, ආදිවාසී නොවන ෆීජියන්වරුන්ට එය භාවිතා කිරීමට හැකි වන පරිදි නීති සම්පාදනයේ ඕනෑම වෙනසක් ඔහු විරුද්ධ වන බවත් ප්රකාශ කළේය. ස්වදේශික ෆීජියන්වරුන්ගෙන් බහුතරයක් අයත් වන මෙතෝදිස්ත පල්ලිය ද යෝජනාවට දැඩි ලෙස ප්රතිචාර දැක්වූ අතර, සෑම ෆීජි පුරවැසියෙකුටම තමන්ව "ෆීජියන්" ලෙස හැඳින්වීමට ඉඩ දීම ආදිවාසී ජනගහනයට සිදු කරන "දිවා කාලයේ මංකොල්ලයක්" බව ප්රකාශ කළේය.
2009 අප්රේල් මාසයේ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා අර්බුදය අතරතුර ජාතිය අමතමින්, "ෆිජියන්" යන්නෙහි අර්ථ දැක්වීම වෙනස් කිරීමේ උත්සාහයේ පෙරමුණ ගත් හමුදා නායක සහ අන්තර්කාලීන අගමැති වොරෙක් බයිනිමාරාම මෙසේ පැවසීය:
අපි හැමෝටම විවිධ ජනවාර්ගිකත්වයන්, විවිධ සංස්කෘතීන් ඇති බවත්, අපි අපගේ විවිධත්වය සහ පොහොසත්කම සැමරිය යුතු බවත් මම දනිමි. කෙසේ වෙතත්, ඒ සමඟම අපි සියල්ලෝම ෆීජියන්. අපි සියල්ලෝම සමාන පුරවැසියන්. අපි සියල්ලෝම ෆීජිට පක්ෂපාතී විය යුතුය; අපි දේශප්රේමී විය යුතුය; අපි ෆීජිට මුල් තැන දිය යුතුය.
2010 මැයි මාසයේදී, නීතිපති අයියාස් සයීඩ්-කයුම් "ෆිජියන්" යන යෙදුම සියලුම ෆීජි ජාතිකයින්ට අදාළ විය යුතු බව නැවත අවධාරණය කළ නමුත්, එම ප්රකාශයට නැවතත් විරෝධතා එල්ල විය. වීටි ඉඩම් හිමියන් සහ සම්පත් හිමියන්ගේ සංගමයේ ප්රකාශකයෙකු කියා සිටියේ සංක්රමණිකයන්ගෙන් පැවත එන්නන් සිව්වන පරම්පරාවට පවා "ෆීජි ජාතිකයෙකු වීමට අවශ්ය දේ" සම්පූර්ණයෙන් අවබෝධ වී නොමැති බවත්, නීති සම්පාදනය "ෆීජියන්" (එම නීති සම්පාදනයේ දී, ස්වදේශික ෆීජියන්) සඳහා නිශ්චිත අයිතිවාසිකම් ලබා දෙන බැවින්, මෙම යෙදුම නීතිමය ස්ථාවරයකට යොමු වන බවත්ය.
භාෂා
1997 ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව යටතේ ෆීජි රාජ්යයේ නිල භාෂා තුනක් ඇත (සහ 2013 ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව මගින් අවලංගු කර නැත): ඉංග්රීසි, ෆීජියානු (iTaukei) සහ හින්දි. (ෆීජි හින්දි යනු ෆීජි හි බහුලව භාවිතා වන හින්දි ප්රභේදයකි.)
ෆීජියන් යනු ෆීජි හි කතා කරන මැලේ-පොලිනීසියානු පවුලට අයත් ඔස්ට්රෝනියානු භාෂාවකි. එහි ස්වදේශික කථිකයන් 350,000 ක් සිටින අතර තවත් 200,000 ක් එය දෙවන භාෂාවක් ලෙස කතා කරයි. ෆීජි දූපත් පුරා භාෂාවේ බොහෝ උපභාෂා ඇති අතර ඒවා ප්රධාන ශාඛා දෙකකට වර්ග කළ හැකිය - නැගෙනහිර සහ බටහිර. 1840 ගණන්වල මිෂනාරිවරුන් ෆීජි භාෂාවේ ලිඛිත සම්මතය ලෙස නැගෙනහිර උපභාෂාවක් වන බවු දූපතේ කථාව තෝරා ගත්හ. බවු දූපත අවසානයේ ෆීජි හි ස්වයං ප්රකාශිත රජු බවට පත් වූ ප්රධානියා වූ සේරු එපෙනිසා කකෝබාවුගේ නිවහන විය.
ෆීජි හින්දි, ෆීජි බාත් හෝ ෆීජි හින්දුස්ථානි ලෙසද හැඳින්වේ, එය ඉන්දියානු සම්භවයක් ඇති බොහෝ ෆීජි පුරවැසියන් විසින් කතා කරන භාෂාවයි. එය ප්රධාන වශයෙන් හින්දි භාෂාවේ අවධි සහ භෝජ්පූරි ප්රභේදවලින් ව්යුත්පන්න වී ඇත. එය ෆීජි සහ ඉංග්රීසි භාෂාවෙන් වචන විශාල ප්රමාණයක් ණයට ගෙන ඇත. ෆීජි හින්දි සහ සම්මත හින්දි අතර සම්බන්ධතාවය අප්රිකානු සහ ලන්දේසි අතර සම්බන්ධතාවයට සමානය. ඉන්දියානු ගිවිසුම්ගත කම්කරුවන් මුලින් ෆීජි වෙත ගෙන එන ලද්දේ ප්රධාන වශයෙන් නැගෙනහිර උත්තර් ප්රදේශ්, බිහාර්, වයඹ මායිම් සහ දකුණු ඉන්දියාවේ ආන්ද්රා සහ තමිල්නාඩු වැනි දිස්ත්රික්කවලිනි. ඔවුන් ඔවුන්ගේ මූලාරම්භක දිස්ත්රික්කය අනුව බොහෝ, ප්රධාන වශයෙන් හින්දි, උපභාෂා සහ භාෂා කතා කළහ.
දූපත් මත බ්රිතාන්ය යටත් විජිත පාලනයේ ඉතිරි කොටසක් වන ඉංග්රීසි, 1997 වන තෙක් එකම නිල භාෂාව වූ අතර එය රජයේ, ව්යාපාර සහ අධ්යාපනයේ බහුලව භාවිතා වන භාෂාවක් ලෙස භාවිතා වේ.
| English | hello/hi | good morning | goodbye |
|---|---|---|---|
| සිංහල | ආයුබෝවන් | සුබ උදෑසනක් | ආයුබෝවන් |
| Fijian | bula | yadra (pronounced yandra) | moce (pronounced mothe) |
| Fiji Hindi | नमस्ते (Namaste in general) राम राम (Ram Ram for Hindus) السلام علیکم (As-salamu alaykum for Muslims) | सुप्रभात (suprabhat) | अलविदा (alavidā) |
ආගම
- ක්රිස්තියානි 69.2 (69.2%)
- හින්දු 24 (24.0%)
- මුස්ලිම් 5.8 (5.80%)
- වෙනත් හෝ කිසිවක් නැත 1.04 (1.04%)
2017 සංගණනයට අනුව, ජනගහනයෙන් 69.2% ක් ක්රිස්තියානි වූ අතර, 24.0% ක් හින්දු, 5.8% ක් මුස්ලිම් සහ 1.04% ක් සික් ආගම ඇතුළු අනෙකුත් ආගම්වලට අයත් වූහ. 2007 වන විට, ක්රිස්තියානීන් අතර, 54% ක් මෙතෝදිස්ත ලෙස ගණන් ගන්නා ලද අතර, පසුව 14.2% කතෝලික, 8.9% දෙවියන්ගේ එක්රැස්වීම්, 6.0% සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්, 1.2% ඇන්ග්ලිකන් සහ ඉතිරි 16.1% වෙනත් නිකායන්ට අයත් වේ.
විශාලතම ක්රිස්තියානි නිකාය වන්නේ ෆීජි සහ රොටුමා හි මෙතෝදිස්ත පල්ලියයි. ජනගහනයෙන් 34.6% ක් (ජනවාර්ගික ෆීජියන්වරුන්ගෙන් තුනෙන් දෙකක් පමණ ඇතුළුව) සමඟ, මෙතෝදිස්තවාදයට අනුගත වන ජනගහනයේ අනුපාතය වෙනත් ඕනෑම ජාතියකට වඩා ෆීජි හි ඉහළ ය. ෆීජි කතෝලිකයන් පරිපාලනය කරනු ලබන්නේ සුවා අගරදගුරු පදවිය විසිනි. අගරදගුරු පදවිය යනු රරොටොංගා රදගුරු පදවිය (කුක් දූපත්වල, නවසීලන්තයට සම්බන්ධ රටවල් දෙකම සහ නියු සඳහා) සහ තාරාවා සහ නාවුරු (කිරිබාති හි තාරාවා හි බලන්න, නාවුරු සඳහාද බලන්න) සහ ටොකෙලාවු (නවසීලන්තය) හි මිෂන් සුයි ඉයුරිස් ඇතුළත් පල්ලියේ පළාතක අගරදගුරු පදවියයි.
දෙවියන්ගේ එක්රැස්වීම් සහ සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට් නිකායන් සැලකිය යුතු ලෙස නියෝජනය වේ. ෆීජි යනු පොලිනීසියාවේ ඇන්ග්ලිකන් රදගුරු පදවිය සඳහා පදනමයි (අඕටෙරෝවා, නවසීලන්තය සහ පොලිනීසියාවේ ඇන්ග්ලිකන් පල්ලියේ කොටසක්). මෙම සහ අනෙකුත් නිකායන්හි ඉන්දු-ෆීජියන් සාමාජිකයින් කුඩා සංඛ්යාවක් සිටිති; 1996 සංගණනයේදී සියලු වර්ගවල කිතුනුවන් ඉන්දු-ෆීජියන් ජනගහනයෙන් 6.1% ක් විය. ෆීජි හි හින්දු භක්තිකයන් බොහෝ දුරට සනාටන් නිකායට අයත් වේ (සියලුම හින්දු භක්තිකයන්ගෙන් 74.3%) නැතහොත් නිශ්චිතව දක්වා නොමැති (22%). ෆීජි හි මුස්ලිම්වරු බොහෝ දුරට සුන්නි (96.4%) වෙති.
අධ්යාපනය
ෆීජි හි ඉහළ සාක්ෂරතා අනුපාතයක් (සියයට 91.6) ඇති අතර, අනිවාර්ය අධ්යාපනයක් නොමැති වුවද, වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන්ගෙන් සියයට 85 කට වඩා ප්රාථමික පාසලකට ඇතුළත් වේ. පාසල් අධ්යාපනය නොමිලේ වන අතර එය රජයේ සහ පල්ලිය විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන පාසල් දෙකෙන්ම සපයනු ලැබේ. සාමාන්යයෙන්, ෆීජි සහ හින්දු දරුවන් වෙනම පාසල්වලට යන අතර, එය ජාතියේ පවතින දේශපාලන භේදය පිළිබිඹු කරයි.
| අධ්යාපනය | පාසල්/මට්ටම | ශ්රේණි | අවුරුදු | සටහන් |
|---|---|---|---|---|
| ප්රාථමික | ප්රාථමික අධ්යාපනය | 1–8 | 8 | අධ්යාපනය අනිවාර්ය නොවන නමුත් පළමු වසර අට පුරාම නොමිලේ. පෙර පාසලේ සිට ද්විතීයික පාසල දක්වා පාසල් බොහෝ දුරට රජය, ආගම (කතෝලික, මෙතෝදිස්ත, සභා හෝ මුස්ලිම්) හෝ පළාත් විසින් කළමනාකරණය කරනු ලැබේ. |
| ද්විතියික | ද්විතියික අධ්යාපනය | 9–13 | 5 | පාඨමාලා අතරට වඩු වැඩ, ලෝහ වැඩ, ලී වැඩ, ගෘහ ආර්ථික විද්යාව, කෘෂිකර්ම විද්යාව, ආර්ථික විද්යාව, ගිණුම්කරණය, ජීව විද්යාව, රසායන විද්යාව, භෞතික විද්යාව, ඉතිහාසය, භූගෝල විද්යාව ඇතුළත් වේ. ඉංග්රීසි සහ ගණිතය අනිවාර්ය වේ. |
| තෘතියික | ඩිප්ලෝමා වැඩසටහන් | 2 | උසස් අධ්යාපනය තාක්ෂණික ආයතනවල පිරිනමනු ලබන අතර වසර දෙකක ඩිප්ලෝමා වැඩසටහන් වටා ව්යුහගත කර ඇත. නිශ්චිත ක්ෂේත්රවල වසර හතරක් හෝ පහක් වෘත්තීය උපාධි වැඩසටහන් ද ඇත. | |
| උපාධිය | 3–5 | |||
| මාස්ටර් උපාධිය | 1–3 |
ප්රාථමික අධ්යාපනය
ෆීජි හි, අධ්යාපනයේ රජයේ කාර්යභාරය වන්නේ දරුවන්ට ඔවුන්ගේ සම්පූර්ණ හැකියාවන් අවබෝධ කර ගත හැකි පරිසරයක් සැපයීමයි, සහ පාසල වයස අවුරුදු 6 සිට 14 දක්වා නොමිලේ. ප්රාථමික පාසල් පද්ධතිය වසර අටක පාසල් අධ්යාපනයකින් සමන්විත වන අතර වයස අවුරුදු 6 සිට 14 දක්වා ළමුන් එයට සහභාගී වේ. ප්රාථමික පාසල අවසන් වූ පසු, සහතිකයක් ප්රදානය කරනු ලබන අතර ශිෂ්යයාට ද්විතීයික පාසල් විභාගයට පෙනී සිටීමට සුදුසුකම් ලැබේ.
ද්විතියික අධ්යාපනය
උසස් පාසල් අධ්යාපනය ප්රවේශ විභාගයකින් පසු මුළු වසර පහක් සඳහා දිගටම පැවතිය හැකිය. සිසුන් ෆීජි පාසල් හැර යාමේ සහතිකයක් සමඟ වසර තුනකට පසු පිටව යයි, නැතහොත් ඔවුන්ගේ අවසාන වසර දෙක සම්පූර්ණ කර තෘතීයික අධ්යාපනය සඳහා සුදුසුකම් ලබයි. ද්විතීයික පාසල් පද්ධතියට ඇතුළත් වීම, එනම් මුළු වසර පහ, තරඟකාරී විභාගයකින් තීරණය වේ. විභාගය සමත් වන සිසුන්ට ෆීජි පාසල් හැරයාමේ සහතිකය සහ ජ්යෙෂ්ඨ ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වීමේ අවස්ථාව ලබා දෙන වසර තුනක පාඨමාලාවක් හැදෑරීමට අවස්ථාව ලැබේ. මෙම මට්ටම අවසානයේ, ඔවුන්ට විෂයයන් හතරක් හෝ පහක් ආවරණය වන VII පෝරම විභාගයට පෙනී සිටිය හැකිය. මෙම ක්රියාවලිය සාර්ථකව නිම කිරීමෙන් සිසුන්ට උසස් අධ්යාපනයට ප්රවේශය ලැබේ.
තෘතියික අධ්යාපනය
දකුණු පැසිෆික් කලාපයේ ඉංග්රීසි කතා කරන ප්රදේශ දහයකට සේවය කරන බැවින් දකුණු පැසිෆික් සාගරයේ සන්ධිස්ථානය ලෙස හැඳින්වෙන දකුණු පැසිෆික් විශ්ව විද්යාලය උසස් අධ්යාපනයේ ප්රධාන සැපයුම්කරු වේ. විශ්ව විද්යාලයට ඇතුළත් වීමට ද්විතීයික පාසල් ඩිප්ලෝමාවක් අවශ්ය වන අතර, සියලුම සිසුන් ඔවුන්ගේ ප්රධාන විෂය නොසලකා විශ්ව විද්යාලයේ වසරක පදනම් පාඨමාලාවක් හැදෑරිය යුතුය. විශ්ව විද්යාලය සඳහා මූල්යකරණය පාසල් ගාස්තු, ෆීජි රජයෙන් සහ අනෙකුත් ප්රදේශවලින් ලැබෙන අරමුදල් සහ ඕස්ට්රේලියාව, නවසීලන්තය, කැනඩාව සහ එක්සත් රාජධානියෙන් ලැබෙන ආධාර වලින් ලබා ගනී. විශ්ව විද්යාලයට අමතරව, ෆීජි හි ගුරු පුහුණු විද්යාල මෙන්ම වෛද්ය, තාක්ෂණික සහ කෘෂිකාර්මික පාසල් ද ඇත. ප්රාථමික පාසල් ගුරුවරුන් වසර දෙකක් පුහුණු කරනු ලබන අතර, ද්විතීයික පාසල් ගුරුවරුන් වසර තුනක් පුහුණු කරනු ලැබේ; එවිට ඔවුන්ට අධ්යාපනය පිළිබඳ ඩිප්ලෝමාවක් ලබා ගැනීමට හෝ කලා හෝ විද්යාව පිළිබඳ උපාධියක් සඳහා කියවීමට සහ පශ්චාත් උපාධි අධ්යාපන සහතිකයක් ලබා ගැනීම සඳහා අමතර වසරක් දිගටම කරගෙන යාමට විකල්පයක් ඇත.
ෆීජි පොලිටෙක්නික් පාසල විවිධ වෙළඳාම්, ආධුනිකත්ව පාඨමාලා සහ ඉංජිනේරු, හෝටල් ආහාර සැපයීම සහ ව්යාපාර අධ්යයන පිළිබඳ ඩිප්ලෝමා සඳහා මඟ පාදන වෙනත් පාඨමාලා සඳහා පුහුණුව ලබා දෙයි. පාඨමාලා පිරිනැමීම්වලින් සමහරක් ලන්ඩන් නගර සහ ගිල්ඩ්ස් ආයතනයේ විභාග කිහිපයකට ද මඟ පෑදිය හැකිය. සාම්ප්රදායික අධ්යාපන ක්රමයට අමතරව, ෆීජි දුරස්ථ ඉගෙනීම හරහා අධ්යාපනය ලබා ගැනීමේ අවස්ථාව ද ලබා දෙයි. විශ්ව විද්යාල ව්යාප්ති සේවාව බොහෝ කලාපීය ප්රදේශවල මධ්යස්ථාන සහ පර්යන්ත ජාලයක් සපයයි. ණය නොවන පාඨමාලා හදාරන සිසුන් සඳහා, විධිමත් සුදුසුකම් අවශ්ය නොවේ. කෙසේ වෙතත්, ණය පාඨමාලා සඳහා ඇතුළත් වන සිසුන්ට ව්යාප්ති සේවා හරහා තම අධ්යයන කටයුතු සාර්ථකව නිම කිරීමෙන් පසු සුදුසු උපාධියක් හෝ සහතිකයක් ප්රදානය කළ හැකිය.
සංස්කෘතිය
ෆීජි ජනගහනයෙන් බහුතරයකට ස්වදේශික ෆීජි සංස්කෘතිය සහ සම්ප්රදායන් ඉතා සජීවී වන අතර එදිනෙදා ජීවිතයේ අනිවාර්ය අංග වන අතර, ඉන්දියානු සහ චීන වැනි සම්ප්රදායන් මෙන්ම යුරෝපයේ සහ ෆීජි හි පැසිෆික් අසල්වැසියන්ගෙන්, විශේෂයෙන් ටොංගා සහ සැමෝවා වෙතින් සැලකිය යුතු බලපෑම් හඳුන්වාදීමත් සමඟ ෆීජි සමාජය පසුගිය සියවස තුළ පරිණාමය වී ඇත. මේ අනුව, ෆීජි හි විවිධ සංස්කෘතීන් අද්විතීය බහු සංස්කෘතික ජාතික අනන්යතාවයක් නිර්මාණය කිරීම සඳහා එකට එකතු වී ඇත.
ෆීජි හි සංස්කෘතිය 1986 දී කැනඩාවේ වැන්කුවර් හි පැවති ලෝක ප්රදර්ශනයේදී සහ මෑතකදී පැසිෆික් මණ්ඩපයේ අනෙකුත් පැසිෆික් රටවල් සමඟ 2010 ෂැංහයි ලෝක ප්රදර්ශනයේදී ප්රදර්ශනය කරන ලදී.
ක්රීඩාව
ෆීජි හි ක්රීඩා ඉතා ජනප්රියයි, විශේෂයෙන් ශාරීරික සම්බන්ධතා ඇතුළත් ක්රීඩා. ෆීජි හි ජාතික ක්රීඩාව රග්බි සෙවන්ස් ය. ක්රිකට් යනු ෆීජි හි සුළු ක්රීඩාවකි. ක්රිකට් ෆීජි යනු ජාත්යන්තර ක්රිකට් කවුන්සිලයේ ("අයිසීසී") සහකාර සාමාජිකයෙකි. ෆීජි හි වඩාත්ම ජනප්රිය කාන්තා සහභාගීත්ව ක්රීඩාව නෙට්බෝල් ය. ජාතික කණ්ඩායම ජාත්යන්තරව තරඟකාරී වී ඇති අතර, නෙට්බෝල් ලෝක කුසලාන තරඟවලදී 1999 දී 6 වන ස්ථානයට ළඟා වූ අතර එය මේ දක්වා එහි ඉහළම මට්ටමයි. කණ්ඩායම 2007 සහ 2015 පැසිෆික් ක්රීඩා උළෙලේදී රන් පදක්කම් දිනා ගත්තේය.
ෆීජි හි ජාතික පැසිපන්දු කණ්ඩායම්වල සාර්ථකත්වය නිසා, මෑත වසරවලදී පැසිපන්දු ක්රීඩාවේ ජනප්රියතාවය වේගවත් වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. අතීතයේ දී, රටේ පැසිපන්දු ක්රීඩාංගණ කිහිපයක් පමණක් තිබූ අතර, එමඟින් ක්රීඩාව නිතර නිතර පුහුණු වීමට කැමති ෆීජි ජාතිකයින් දැඩි ලෙස සීමා විය. ජාතික සම්මේලනයේ ෆීජි පැසිපන්දු ෆීජි හි මෑත කාලීන උත්සාහයන් තුළින් සහ ඕස්ට්රේලියානු රජයේ සහාය ඇතිව, බොහෝ පාසල්වලට ක්රීඩාංගණ ඉදිකිරීමට සහ ඔවුන්ගේ සිසුන්ට පැසිපන්දු උපකරණ ලබා දීමට හැකි වී තිබේ.
ෆීජි හි PGA ගොල්ෆ් ක්රීඩකයෙකු වන විජේ සිං, මුළු සති 32 ක් පුරා ලොව අංක එකේ පිරිමි ගොල්ෆ් ක්රීඩකයා ලෙස ශ්රේණිගත කර තිබුණි.
රග්බි සංගමය
රග්බි සංගම් යනු ෆීජි හි ක්රීඩා කරන වඩාත් ජනප්රිය කණ්ඩායම් ක්රීඩාවයි. ෆීජි ජාතික සත් සාමාජික කණ්ඩායම ජනප්රිය හා සාර්ථක ජාත්යන්තර සත් සාමාජික කණ්ඩායමක් වන අතර 1976 දී එහි ආරම්භයේ සිට වාර්තාගත දහඅට වතාවක් හොංකොං සත් සාමාජික කණ්ඩායම දිනා ඇත. ෆීජි රග්බි ලෝක කුසලාන සත් සාමාජික තරඟාවලිය දෙවරක් ද දිනා ඇත - 1997 සහ 2005 දී. ෆීජි ජාතික රග්බි සංගම් සෙවන්ස් කණ්ඩායම ලෝක රග්බි හි වත්මන් සත් සාමාජික ලෝක ශූරයන් වේ. 2016 දී, ඔවුන් ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රග්බි සෙවන්ස් හි ෆීජිගේ පළමු ඔලිම්පික් පදක්කම දිනා ගත් අතර, අවසන් තරඟයේදී මහා බ්රිතාන්යය 43–7ක් ලෙස පරාජය කරමින් රන් පදක්කම දිනා ගත්හ.
ජාතික රග්බි සංගම් කණ්ඩායම කලින් සැමෝවා සහ ටොංගා සමඟ පැසිෆික් දූපත් රග්බි සන්ධානයේ සාමාජිකයෙකි. 2009 දී, සැමෝවා පැසිෆික් දූපත් රග්බි සන්ධානයෙන් ඉවත් වන බව නිවේදනය කළ අතර, ෆීජි සහ ටොංගා පමණක් සංගමයට ඉතිරි විය. IRB (28 2015 වන විට) අනුව ෆීජි දැනට ලෝකයේ එකොළොස්වන ස්ථානයේ සිටී. ජාතික රග්බි සංගම් කණ්ඩායම රග්බි ලෝක කුසලාන තරඟාවලි පහකට සහභාගී වී ඇති අතර, පළමු අවස්ථාව 1987 දී වන අතර එහිදී ඔවුන් අර්ධ අවසන් පූර්ව වටයට පිවිසියේය. 2007 රග්බි ලෝක කුසලානයේදී නැවතත් සුදුසුකම් ලබා ගත් අතර ඔවුන් වේල්සය 38-34ක් ලෙස පරාජය කරමින් අර්ධ අවසන් පූර්ව වටයට පිවිසි අතර එහිදී ඔවුන් අවසානයේ රග්බි ලෝක කුසලාන ජයග්රාහකයින් වන දකුණු අප්රිකාවට පරාජය විය.
ෆීජි පැසිෆික් ත්රි-ජාතීන් සහ IRB පැසිෆික් ජාතීන්ගේ කුසලානයට තරඟ කරයි. ක්රීඩාව පාලනය කරනු ලබන්නේ පැසිෆික් දූපත් රග්බි සන්ධානයේ සාමාජිකයෙකු වන ෆීජි රග්බි සංගමය විසිනි, සහ පැසිෆික් දූපත් වැසියන්ගේ රග්බි සංගම් කණ්ඩායමට දායක වේ. සමාජ මට්ටමින් ස්කිපර් කුසලානය සහ ෆෙයාර්බ්රදර් කුසලාන අභියෝගය ඇත.
රග්බි ලීගය
බාටි (උච්චාරණය [mˈbatʃi]) යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වන ෆීජි ජාතික රග්බි ලීග් කණ්ඩායම, රග්බි ලීග් පාපන්දු ක්රීඩාවේදී ෆීජි නියෝජනය කරන අතර 1992 සිට ජාත්යන්තර තරඟ සඳහා සහභාගී වේ. එය රග්බි ලීග් ලෝක කුසලානයට තුන් වතාවක් තරඟ කර ඇති අතර, ඔවුන්ගේ හොඳම ප්රතිඵල ලැබුණේ 2008 රග්බි ලීග් ලෝක කුසලානය, 2013 රග්බි ලීග් ලෝක කුසලානය සහ 2019 රග්බි ලීග් ලෝක කුසලානයේ අඛණ්ඩව අවසන් පූර්ව වටයට සුදුසුකම් ලැබීමෙනි. කණ්ඩායම පැසිෆික් කුසලානයට ද තරඟ කරයි.
පාපන්දු සංගමය
සංගම් පාපන්දු සාම්ප්රදායිකව ෆීජි හි සුළු ක්රීඩාවක් වූ අතර එය ඉන්දු-ෆීජියන් ප්රජාව අතර බොහෝ දුරට ජනප්රිය විය, නමුත් පසුගිය දශකය තුළ FIFA වෙතින් ජාත්යන්තර අරමුදල් සහ හොඳ දේශීය කළමනාකරණය සමඟ, ක්රීඩාව පුළුල් ෆීජියන් ප්රජාව තුළ ජනප්රිය වී ඇත. එය දැන් පිරිමින් සඳහා රග්බි සහ කාන්තාවන් සඳහා නෙට්බෝල් වලින් පසු ෆීජි හි දෙවන වඩාත් ජනප්රිය ක්රීඩාවයි.
ෆීජි පාපන්දු සංගමය ඕෂනියා පාපන්දු සම්මේලනයේ සාමාජිකයෙකි. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම 2008 OFC ජාතීන්ගේ කුසලානයේදී නවසීලන්තය 2-0 ලෙස පරාජය කළ අතර, ඒකාබද්ධ වාර්තාගත තෙවන ස්ථානය ලබා ගැනීමට යන ගමනේදී. කෙසේ වෙතත්, ඔවුන් මේ දක්වා කිසි දිනෙක FIFA ලෝක කුසලානයකට ළඟා වී නොමැත. ෆීජි 1991 සහ 2003 දී පැසිෆික් ක්රීඩා පාපන්දු තරඟාවලිය දිනා ගත්තේය. ඉතිහාසයේ පළමු වරට ෆීජි 2016 ගිම්හාන ඔලිම්පික් පිරිමි තරඟාවලියට සුදුසුකම් ලැබීය.
යොමු කිරීම්
- "About Fiji – History, Government and Economy". www.fijihighcommission.org.uk. 30 August 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 1 September 2018.
- Although Suva is the largest population center that is classified as a "city", the town of Nasinu has a population that is slightly higher than Suva's. See "Age, Sex and Marital Status by Urban and Rural Enumeration, Fiji 2007". statsfiji.gov.fj. Fiji Bureau of Statistics. 16 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 5 June 2017.
- "2013 constitution of Fiji" (PDF). Chapter 2 , Section 31 - (3) Conversational and contemporary iTaukei and Hindi languages shall be taught as compulsory subjects in all primary schools.
- "2012 Constitution of Fiji" (PDF). 8 August 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 24 August 2023. Chapter 1.3.3 – This Constitution is to be adopted in the English language and translations in the iTaukei and Hindi languages are to be made available.
- "1997 Constitution of Fiji" (PDF). Chapter 1, Section 4 - (1) The English, Fijian and Hindustani languages have equal status in the State
- උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;Factbook-Fijiනමැති ආශ්රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;2007 Census – Religionනමැති ආශ්රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - "Fiji Demographics Profile". www.indexmundi.com. 16 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 9 April 2020.
- Government of Fiji (10 January 2018). "Fiji Bureau of Statistics Releases 2017 Census Results". 3 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 3 November 2018.
- "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Fiji)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. 21 November 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 20 October 2023.
- "Gini Index coefficient". The World Factbook. සම්ප්රවේශය 24 September 2024.
- "Human Development Report 2023/2024" (ඉංග්රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 6 May 2025. සම්ප්රවේශය 6 May 2025.
- About Fiji සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2 පෙබරවාරි 2010 at the Wayback Machine, section on Europeans in Fiji. Fiji High Commission to the United Kingdom.
- Schutz, Albert J. (December 1974). "The Forerunners of the Fijian Dictionary". The Journal of the Polynesian Society. 83 (4): 443–457. JSTOR 20705027. 8 February 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 21 January 2019.
- Barbour, Thomas (1923). "The Frogs of the Fiji Islands". Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia. 75: 111–115. JSTOR 4063878.
- For example: Scarr, Deryck (1984). Fiji: A Short History. Laie, Hawaii: Institute for Polynesian Studies, Brigham Young University—Hawaii Campus. p. 2. ISBN 9780939154364. OCLC 611678101. 19 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 23 August 2020.
'The natives of Feejee whom we met here are of a colour that was a full shade darker than that of the Friendly Islands in general', observed Lieutenant James Cook [...].
- Gravelle
- Fergus, Clunie (2003). Fijian weapons & warfare. Fiji Museum. ISBN 978-9822080063. OCLC 55604396.
- Brewster, Adolph (1922). The hill tribes of Fiji. London: Seeley.
- "Fijian War clubs | Native weapons from Fiji | sell club | sell native weapon". new guinea tribal arts. 19 March 2018. 15 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 28 December 2018.
- Williams, Thomas (1858). The islands and their inhabitants. A. Heylin. p. 205.
- Banivanua-Mar, Tracey (2010). "Cannibalism and Colonialism: Charting colonies and frontiers in 19th century Fiji". Comparative Studies in Society and History. 52 (2): 255–281. doi:10.1017/S0010417510000046. ISSN 0010-4175. JSTOR 40603087. S2CID 145307937.
- Scarr, p. 3
- Scarr, p. 19
- Degusta, David (1999). "Fijian Cannibalism: Osteological Evidence from Navatu". American Journal of Physical Anthropology. 110 (2): 215–241. doi:10.1002/(SICI)1096-8644(199910)110:2<215::AID-AJPA7>3.0.CO;2-D. PMID 10502244.
- Cochrane, Ethan (2004). "Culturally Modified Human Remains Recovered from an Earth-Oven Interment on Waya Island, Fiji". Archaeology in Oceania. 39: 54–59. doi:10.1002/j.1834-4453.2004.tb00559.x.
- Jones, S (2012). "Kana Tamata or Feasts of Men: An Interdisciplinary Approach for Identifying Cannibalism in Prehistoric Fiji". Freshwater Biology. 10 (2): 127–145. doi:10.1002/oa.2269.
- Wallis, H. Margaret (n.d.). Abel Tasman. Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Abel-Tasman සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 ජූනි 2023 at the Wayback Machine
- Robert Langdon (ed.) Where the whalers went; an index to the Pacific ports and islands visited by American whalers (and some other ships) in the 19th century, Canberra, Pacific Manuscripts Bureau, 1984, p.26. ISBN 0-86784-471-X
- Wilkes, Charles (1849). Narrative of the United States Exploring Expedition. Vol. 3. Philadelphia: C. Sherman. p. 220.
- Gravelle, pp. 47–50
- Wilkes, Charles (1849). Narrative of the United States Exploring Expedition Vol. 3. C. Sherman. p. 155. සම්ප්රවේශය 16 April 2018.
- Brewster, Adolph (1922). Hill Tribes of Fiji. London: Seeley. p. 25.
- Wilkes, Charles (1849). Narrative of the United States Exploring Expedition Vol 3. C. Sherman. p. 278. සම්ප්රවේශය 16 April 2018.
- Gravelle, pp. 67–80
- Gravelle, pp. 76–97
- Gravelle, p. 102
- Gravelle, pp. 102–107
- "FIJI". Sydney Mail. Vol. IX, no. 429. New South Wales, Australia. 19 September 1868. p. 11. සම්ප්රවේශය 9 April 2018 – via National Library of Australia.
- "The Empire". No. 5767. New South Wales, Australia. 11 May 1870. p. 2. සම්ප්රවේශය 10 April 2018 – via National Library of Australia.
- "No title". The Ballarat Courier. No. 1538. Victoria, Australia. 22 May 1872. p. 2. සම්ප්රවේශය 10 April 2018 – via National Library of Australia.
- "FIJI". Illustrated Australian News For Home Readers. No. 187. Victoria, Australia. 16 July 1872. p. 154. සම්ප්රවේශය 11 April 2018 – via National Library of Australia.
- "FIJIAN EXPERIENCES". Adelaide Observer. Vol. XXVIII, no. 1576. South Australia. 16 December 1871. p. 11. සම්ප්රවේශය 11 April 2018 – via National Library of Australia.
- "FIJI". The Advocate. Vol. IV, no. 160. Victoria, Australia. 3 February 1872. p. 11. 17 April 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 11 April 2018 – via National Library of Australia.
- "MASSACRE OF NATIVES BY SETTLERS IN FIJI". The Advocate. Vol. IV, no. 196. Victoria, Australia. 12 October 1872. p. 9. සම්ප්රවේශය 11 April 2018 – via National Library of Australia.
- "LETTER FROM FIJI". Hamilton Spectator. No. 1083. Victoria, Australia. 14 August 1872. p. 3. සම්ප්රවේශය 11 April 2018 – via National Library of Australia.
- "FIJI". The Argus (Melbourne). No. 8. Victoria, Australia. 16 April 1873. p. 5. සම්ප්රවේශය 12 April 2018 – via National Library of Australia.
- "LATEST FROM FIJI". Empire. No. 668. New South Wales, Australia. 29 August 1873. p. 3. සම්ප්රවේශය 13 April 2018 – via National Library of Australia.
- "FIJI ISLANDS". The Sydney Mail and New South Wales Advertiser. Vol. XVI, no. 694. New South Wales, Australia. 18 October 1873. p. 512. සම්ප්රවේශය 13 April 2018 – via National Library of Australia.
- Gravelle, p. 131
- Jane Resture. "The Story of Blackbirding in the South Seas – Part 2". Janesoceania.com. Archived from the original on 7 March 2014. සම්ප්රවේශය 9 December 2013.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - Elmslie, R. G. (1979). "The colonial career of James Patrick Murray". The Australian and New Zealand Journal of Surgery. 49 (1): 154–62. doi:10.1111/j.1445-2197.1979.tb06464.x. PMID 380544.
- James A. Michener and A. Grove Day (1957) "Bully Hayes, South Sea Buccaneer", in Rascals in Paradise, London: Secker & Warburg.
- Sydney Morning Herald, 20–23 Nov 1872, 1 March 1873
- "A FIJIAN PLANTER'S CONFESSION". Empire. No. 6379. New South Wales, Australia. 16 September 1872. p. 3. සම්ප්රවේශය 13 April 2018 – via National Library of Australia.
- "GENERAL NEWS". Leader. Vol. XXVII, no. 940. Victoria, Australia. 3 January 1874. p. 24. සම්ප්රවේශය 13 April 2018 – via National Library of Australia.
- "NINE MONTHS IN FIJI AND OTHER ISLANDS". Empire. No. 6014. New South Wales, Australia. 13 July 1871. p. 3. සම්ප්රවේශය 13 April 2018 – via National Library of Australia.
- Sarah Searight, "The British Acquisition of Fiji" History Today (Nov 1972), pp 806–813, online
- "Historical Time line" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 ජූනි 2011 at the Wayback Machine. Fiji government.
- Gravelle, pp. 139–143
- David M. Morens, "Measles in Fiji, 1875: thoughts on the history of emerging infectious diseases". Pacific Health Dialog 5#1 (1998): 119–128 online සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 ඔක්තෝබර් 2020 at the Wayback Machine.
- Gordon, Arthur Hamilton (1879). Letters and Notes written during the disturbances in the highlands of Viti Levu, 1876. Edinburgh: R&R Clark.
- Gordon, Arthur Hamilton (1879). Letters and Notes Vol. 1. Privately printed by R . and R. Clark. p. 441.
- Gordon, Arthur Hamilton (1879). Letters and Notes Vol. 2. Privately printed by R . and R. Clark.
- France, Peter (1968). "The founding of an orthodoxy: Sir Arthur Gordon and the doctrine of the Fijian way of life". Journal of the Polynesian Society. 77 (1): 6–32. 22 March 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 16 April 2018.
- Brewster, Adolph (1922). Hill tribes of Fiji. London Seeley, Service. p. 236.
- Kaplan, Martha (1995). Neither Cargo nor Cult. Duke University Press. pp. 100–118. ISBN 978-0822315933. 19 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 5 May 2018.
- Nicole, Robert (2011). Disturbing History. University of Hawaii Press. ISBN 9780824860981. 16 April 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 16 April 2018.
- Gravelle, pp. 179–183
- Blum, William (2002). Rogue State. Monroe: Common Courage Press. pp. 153–154. ISBN 184277221X.
- Lal, Brij V (April 2003). "Fiji Islands: From Immigration to Emigration". Migration Policy Institute. 4 March 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 14 June 2009.
- Lal, Brij V. (2002). "In George Speight's Shadow: Fiji General Elections of 2001". The Journal of Pacific History. 37 (1): 87–101. doi:10.1080/00223340220139298. JSTOR 25169576. S2CID 162166648.
- Phil Taylor (6 December 2006). "Fiji – alone under the gun". The New Zealand Herald. 2 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 30 September 2007.
- "Commander hands back executive authority to Ratu Iloilo". FijiVillage.com. 4 January 2007. 7 January 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- "I support army takeover: Iloilo". Fijilive. 4 January 2007. 25 January 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- "President swears in interim PM". Fijilive. 5 January 2007. 25 January 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- "President's Address to the Nation". Archived from the original on 18 August 2009. සම්ප්රවේශය 22 April 2009.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link), fiji.gov.fj (10 April 2009). - Statement by Forum Chair on suspension of the Fiji military regime from the Pacific Islands Forum සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 මාර්තු 2012 at the Wayback Machine; PIFS Press Statement (21/09), 2 May 2009
- "Chair of Pacific Islands Forum says Fiji has been suspended". Radio New Zealand International. 2 May 2009. 3 March 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 30 September 2011.
- "Fiji suspended from the Commonwealth". Commonwealth.org. 1 September 2009. 4 September 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 2 May 2010.
- "Fiji suspended from Commonwealth". BBC News. 1 September 2009. 10 June 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 2 May 2010.
- Fiji Times, 'PER Lifted' (12 January 2012)
- In February 2011, the prime minister's office issued a statement saying that the name of the state had officially changed from the Republic of the Fiji Islands to the Republic of Fiji and that the name written in the 1997 constitution was now void (the constitution has been suspended since April 2009). Compare: "Country is now officially called Republic of Fiji". Fijivillage.com. 3 February 2011. 22 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 22 June 2016.
The country is now officially called Republic of Fiji.
Permanent Secretary at the Prime Minister's Office, Colonel Pio Tikoduadua said the name, Republic of the Fiji Islands, as stated in the 1997 constitution is no longer applicable. - Fiji flag flies again following Commonwealth Ministerial Action Group decision සංරක්ෂණය කළ පිටපත 9 අගෝස්තු 2014 at the Wayback Machine. thecommonwealth.org. 17 March 2014
- Turagaiviu, Elenoa (15 March 2014). "Fiji's Commonwealth suspension partially lifted". FBC News. 6 December 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 5 December 2017.
- "Fiji rejoins Commonwealth as a full member". The Commonwealth. 26 September 2014. 27 September 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 28 September 2014.
- "Fiji election: Bainimarama returned as PM in slim victory". the Guardian (ඉංග්රීසි බසින්). Australian Associated Press. 18 November 2018.
- Ligaiula, Pita. "Ratu Wiliame Katonivere is Fiji's new President | PINA". 23 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 23 September 2022.
- "Sitiveni 'Rambo' Rabuka confirmed as Fiji's new prime minister". www.aljazeera.com (ඉංග්රීසි බසින්). 26 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 28 December 2022.
- "Distance between Fiji and Hawaii". distancebetween.info. 13 February 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 13 February 2020.
- "Distance between Fiji and Australia". distancebetween.info. 13 February 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 13 February 2020.
- "Fiji". The World Factbook. CIA. 27 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 20 August 2020.
- Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- Grantham, H. S.; et al. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- "Our Country". fiji.gov. Government of the Republic of the Fiji Islands. November 2009. 23 March 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- "Fiji: Land". britannica.com. Encyclopædia Britannica. 6 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 6 August 2017.
- "Suva, Fiji Monthly Weather". weather.com. The Weather Company. 6 December 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 6 August 2017.
- COP23. "How Fiji is Affected by Climate Change". Cop23. 28 August 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 5 September 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: authors list (link) - UN Climate Change News (5 March 2019). "Fiji Submits Long-Term National Climate Plan". unfccc.int. United Nations Framework Convention on Climate Change. 31 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 17 July 2021.
- "Six Island Nations Commit to 'Fossil Fuel-Free Pacific,' Demand Global Just Transition". www.commondreams.org (ඉංග්රීසි බසින්). 16 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 2023-07-01.
- "Port Vila call to phase out fossil fuels". RNZ (New Zealand English බසින්). 2023-03-22. 1 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 2023-07-01.
- Ligaiula, Pita (2023-03-17). "Port Vila call for a just transition to a fossil fuel free Pacific | PINA" (ඇමෙරිකානු ඉංග්රීසි බසින්). 1 July 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 2023-07-01.
- Perry, Nick; Pita, Ligaiula (29 සැප්තැම්බර් 2014). "Int'l monitors endorse Fiji election as credible". Associated Press. 21 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 25 September 2014.
- "Setting the scene: Fiji's next general elections – Griffith Asia Insights". blogs.griffith.edu.au. 3 August 2022. 23 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 23 September 2022.
- "Fiji elections 2022: Bainimarama loses parliamentary majority as count finalised". The Guardian. Australian Associated Press. 18 December 2022.
- "Sitiveni Rabuka to be Fiji's new PM as Frank Bainimarama's 16-year reign ends". The Guardian. Australian Associated Press. 20 December 2022.
- Hermione Gee (5 September 2014). "Fijian peacekeepers in Iraq aren't just a battalion – they're a choir". Public Radio International. 8 February 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 8 February 2018.
- Home සංරක්ෂණය කළ පිටපත 30 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine. Police.gov.fj. Retrieved 5 May 2013.
- Fiji Corrections Service සංරක්ෂණය කළ පිටපත 22 මැයි 2012 at the Wayback Machine. Corrections.org.fj. Retrieved 5 May 2013.
- Narayan, Paresh; Prasad, Biman (30 May 2006). "The long-run impact of coups on Fiji's economy: evidence from a computable general equilibrium model". Journal of International Development. 19 (2): 149–160. doi:10.1002/jid.1296. hdl:10.1002/jid.1296.
- "South Pacific Stock Exchange". South Pacific Stock Exchange. 31 May 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 5 June 2018.
- "Fiji: International tourist trips". Our World In Data. August 17, 2024.
- "Global and regional tourism performance". www.unwto.org. සම්ප්රවේශය 2025-06-12.
- Amitesh. "PROVISIONAL VISITOR ARRIVALS – 2018 – Fiji Bureau of Statistics". www.statsfiji.gov.fj. 6 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 6 August 2019.
- Fiji Travel Information and Travel Guide සංරක්ෂණය කළ පිටපත 30 අප්රේල් 2010 at the Wayback Machine. Lonely Planet සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 පෙබරවාරි 1999 at the Wayback Machine. Retrieved April 2010.
- Fordham, Krisanne (28 March 2017). "The world's most beautiful island hotels". cnn.com. Cable News Network. 30 March 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 30 March 2017.
- Fiji Bureau of Statistics සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 අප්රේල් 2011 at the Wayback Machine. Statsfiji.gov.fj. Retrieved 18 July 2013.
- Howard, Anna (16 June 2015). "FIJI'S BEST KIDS' CLUBS". Flight Center. 13 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 13 August 2016.
- "Viti Levu 2018: Best of Viti Levu Tourism – TripAdvisor". www.tripadvisor.com. 2 February 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 1 February 2018.
- "Five of the best things to do in Fiji's Mamanuca Islands". Spy.nzherald.co.nz. 17 July 2016. 18 April 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 3 October 2017.
- "PROVISIONAL VISITOR ARRIVALS – June 2020 – Fiji Bureau of Statistics". www.statsfiji.gov.fj. 29 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 21 August 2020.
- Amitesh. "PROVISIONAL VISITOR ARRIVALS – 2017 – Fiji Bureau of Statistics". www.statsfiji.gov.fj. 22 September 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 18 July 2018.
- "Fiji in the Movies". Tourism Fiji. 7 May 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- Ross, Dalton (12 September 2017). "Jeff Probst wants Survivor to stay in Fiji permanently". Entertainment Weekly. 6 October 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 6 October 2018.
- Gibson, Nevil (14 May 2012). "Air Pacific reverts to original Fiji Airways name". National Business Review. 17 May 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 14 May 2012.
- Airports Fiji Limited සංරක්ෂණය කළ පිටපත 17 අප්රේල් 2010 at the Wayback Machine. Retrieved April 2010.
- Airports Fiji Limited – Outer Islands සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 නොවැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. Airportsfiji.com. Retrieved 5 May 2013.
- Land Transport Authority – "Steering Fiji Safely" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 19 ඔක්තෝබර් 2012 at the Wayback Machine. Ltafiji.com. Retrieved 5 May 2013.
- "Transport". Tourism Fiji. 3 February 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- This article incorporates text from a free content work. Licensed under CC BY-SA IGO 3.0. Text taken from UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. 2015. pp. 693–731. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 17 March 2017.
- "Pacific-first centre of excellence for renewable energy and energy efficiency takes shape". Secretariat of Pacific Community press release. 18 June 2015. 18 March 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 17 March 2017.
- Scott-Kemmis; Intarakumnerd; Rasiah; Amaradasa (11 June 2021). Schneegans, S.; Straza, T.; Lewis, J. (eds.). Southeast Asia and Oceania. In UNESCO Science Report: the Race Against Time for Smarter Development. Paris: UNESCO. pp. 674–715. ISBN 978-92-3-100450-6. 16 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 8 September 2021.
- "Fiji Cities by Population, 2023". 21 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 21 June 2023.
- "Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank". Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels (ඉංග්රීසි බසින්). සම්ප්රවේශය 2024-12-17.
- Fiji Islands: From Immigration to Emigration සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මාර්තු 2010 at the Wayback Machine. Migration Information Source.
- "Future bleak for Fiji's Indians සංරක්ෂණය කළ පිටපත 30 සැප්තැම්බර් 2009 at the Wayback Machine". BBC News. July 2000.
- "Dealing with the dictator". The Australian (Sydney). 16 April 2009. [භින්න වූ සබැඳිය]
- Minority Rights Group International. "Fiji Islands Overview". 29 July 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 3 September 2009.
- "Fiji". World Fact Book. 27 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 10 February 2020.
- "Australia-Fiji relationship". Australian High Commission, Fiji. 27 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 13 February 2020.
- "Child Sexual Abuse in Fiji: Authority, Risk Factors and Responses".
- Government of Fiji (2013). Constitution of the Republic of Fiji. Suva. p. 3. 6 February 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link) - "Charter proposes common Fijian name". Archived from the original on 17 August 2008. සම්ප්රවේශය 5 August 2008.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link), Fiji Live (4 August 2008). - "The Name "Fijian" Belongs to Indigenous – Qarase" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 ජනවාරි 2009 at the Wayback Machine, FijiVillage, 8 August 2008
- "Communalism is 'to love thy neighbour'" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 මැයි 2011 at the Wayback Machine, Fiji Times (29 August 2008).
- "PM Bainimarama – Address to the nation following appointment of Cabinet". Archived from the original on 18 April 2009. සම්ප්රවේශය 22 April 2009.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link), fiji.gov.fj (11 April 2009). - "All Fiji nationals to be known as Fijians, says AG". Radio New Zealand International. 3 May 2010. 4 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 30 September 2011.
- Fijian Language සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 අගෝස්තු 2010 at the Wayback Machine. Fiji-faqs.com. Retrieved 5 May 2013.
- "Population by Religion and Province of Enumeration". 2007 Census of Population. Fiji Bureau of Statistics. June 2012. 9 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 7 November 2015. – Percentages are derived from total population figures provided in the source
- "Population 2017 Census - Population by Major Religious Groups". Fiji Bureau of Statistics.
- "Religion – Fiji Bureau of Statistics". www.statsfiji.gov.fj. 17 April 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 7 September 2018.
- "Fiji". education.stateuniversity.com (ඉංග්රීසි බසින්). 16 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 16 February 2020.
- "Fiji Education System". www.scholaro.com. 16 February 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 16 February 2020.
- "Fiji: the challenges and opportunities of diversity" (PDF). Minority Rights Group International 2013. 29 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්රවේශය 24 November 2017.
- "Pacific Pavilion unveils artist's renditions". Shanghai World Expo 2010 website En.expo2010.cn. 11 March 2010. 19 June 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 2 May 2010.
- "Associate Member: Cricket Fiji". International Cricket Council. 31 July 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 19 July 2020.
- "Fiji Times article on participation in netball, 14 Sept 2015". 12 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 21 June 2016.
- The Pacific Islands: An Encyclopedia, Volume 1, Brij V. Lal, Kate Fortune, p458
- "2007 South Pacific Games results". 24 January 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 21 June 2016.
- Basketball Fiji bringing the sport to all සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 සැප්තැම්බර් 2016 at the Wayback Machine, FIBA.com, 13 May 2016. Retrieved 25 June 2017.
- "Official World Golf Ranking". OWGR. 4 June 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 2023-08-25.
- "Number 1 Golf Rankings". ESPN.com. සම්ප්රවේශය 2023-08-25.
- "Sports & Golf | The official website of Tourism Fiji". www.fiji.travel. 30 September 2013. 31 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්රවේශය 30 March 2017.
- "Hong Kong Sevens – Past Champions". hksevens.com. 9 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 30 March 2017.
- "Fiji Rugby Union " History". www.fijirugby.com. 12 February 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 30 March 2017.
- "Fiji rugby heroes return home from Rio to national celebrations". ABC News. 22 August 2016. 9 March 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 30 March 2017.
- "Oceanian Nations Cup 2008". 6 October 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්රවේශය 6 September 2009.
විකිපීඩියා, විකි, විශ්වකෝෂය, පොත, පුස්තකාලය, ලිපිය, කියවීම, නොමිලේ බාගත කිරීම, ෆීජි පිළිබඳ තොරතුරු, ෆීජි යනු කුමක්ද? ෆීජි යනු කුමක් දර්ශනය කරන්නේ?